Zijn mondkapjes een goed idee of niet? Dit zijn we inmiddels wijzer

Het kabinet adviseert mondkapjes te dragen in winkels in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, terwijl het OMT nogmaals kijkt naar bredere inzet van mondkapjes – een maatregel waar experts toch grote bedenkingen bij hadden. Wat is er veranderd?

1. Het bewijs vóór mondkapjes is (iets) sterker geworden

Het gebeurde in een haarsalon in Springfield, Missouri en degenen die erbij waren, waren vol ontzag. Twee kappers kregen corona, en behandelden al kuchend en niezend maar liefst 139 klanten. Desondanks raakte geen klant geïnfecteerd. Terwijl een van kappers thuis wél haar man, dochter, schoonzoon en diens huisgenoot had aangestoken.

Het grote verschil: op het werk hadden de kappers een mondmasker op, en thuis niet, volgens de Amerikaanse wetenschappers die het geval afgelopen zomer beschreven. ‘Bredere inzet van gezichtsbedekking kan de verspreiding van de infectie in de algemene bevolking verminderen’, aldus de onderzoekers, verbonden aan het ‘Amerikaanse RIVM’, de CDC.

Het is door studies als deze dat steeds meer adviseurs en beleidsmakers tot het inzicht komen: die mondkapjes zijn zo gek nog niet. ‘Kijk naar de gegevens’, raadde de Amerikaanse corona-topadviseur Anthony Fauci in Nieuwsuur zijn Nederlandse collega Jaap van Dissel aan. ‘Er is genoeg informatie dat mondkapjes zeer gunstig zijn voor het voorkomen van overdracht en een infectie.’

Vooral als het gaat om het vermijden van besmetting van anderen kan het zin hebben om iets voor de mond en neus te dragen. Het nieuwe virus heeft immers als onhebbelijkheid dat het zich verspreidt als de geïnfecteerde er nog niet veel van merkt. Ook de WHO wijzigde afgelopen zomer daarom koers: als afstand houden niet lukt, gebruik dan in elk geval een mondkapje, raadde WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus aan.

Maar – en hier wordt het wat ingewikkeld – daarmee is nog niet gezegd dat mondkapjes in de openbare ruimte ook echt genoeg zijn om de epidemie af te remmen. De besmettingen waarvan we de bron kennen, vinden immers nagenoeg altijd plaats op plekken waar men toch al geen mondkapje draagt: thuis in het gezin, op familiebezoek, op het werk, in de horeca, op feestjes.

Ook dat zien wetenschappers terug in de studies. Neem de Duitse stad Jena. Men verplichtte er de mondkapjes, en warempel, het aantal besmettingen ging iets omlaag. Wat echter minder de media haalde, was dat de wetenschappers nóg drie Duitse districten bekeken. In twee veranderde niets, in het district Main-Kinzig ging het aantal besmettingen juist iets omhoog nadat men er mondkapjes verplichtte.

In de VS bestudeerden wetenschappers intussen wat een mondkapjesplicht in vijftien staten deed met de virusoverdracht. Die bleek de groei van het aantal besmettingen te vertragen – maar het ging slechts om een paar procentpunt, en de wetenschappers konden niet uitsluiten dat het door iets anders kwam.

Zinnig op plekken waar je noodgedwongen langdurig op elkaars lip zit, een beetje werkzaam in openbare gebouwen, maar verwacht er geen wonderen van – dat is ongeveer het beeld dat zich opdringt.

Intussen gebeurde er nog iets:

2. Het bewijs tégen mondkapjes is (een stuk) zwakker geworden

‘Schijnveiligheid.’ Dat is het sleutelargument waarmee het kabinet een mondkapjesplicht altijd afwees. Stel mondkapjes verplicht, en burgers wanen zich zo veilig dat ze zich gaan gedragen alsof het virus er niet meer is – met als gevolg dat de overdracht wel eens kan toenemen, in plaats van afnemen. In een Hongkongse studie, opgevoerd door het OMT, turfden wetenschappers hoe mensen hun kapje droegen: een op de zeven droeg hem op de kin, het voorhoofd, ondersteboven of met de neus erbovenuit.

Maar juist het schijnveiligheidsargument ligt onder vuur. Met een mondkapje op gaan we niet opeens veel dichter langs elkaar lopen, blijkt bijvoorbeeld uit Amsterdamse waarnemingen in de ‘mondkapjesgebieden’ van Rotterdam en Amsterdam. ‘Er kan definitief een streep door het idee dat mensen die een mondkapje dragen meer risico nemen’, zei onderzoeksleider Marie Rosenkrantz Lindegaard van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving tegen deze krant.

Áls het mondkapje al iets doet, lijkt het mensen juist iets voorzichtiger te maken, blijkt uit ander onderzoek. Duitse wetenschappers die wachtrijen voor winkels observeerden, ontdekten dat mensen net een half stapje meer afstand hielden tot wachtenden als die een mondkapje op hadden. En in Italië ging een wetenschapper de straat op met en zonder kapje: mét een kapje liepen anderen in een wijdere boog om hem heen.

Het beeld dat iemand door beschermende middelen opeens onvoorzichtig wordt, is dan ook een hardnekkig misverstand, klaagden Britse gezondheidswetenschappers in artsenblad The BMJ. In het leven geroepen door de auto-industrie, die het argument ooit aanriep om niet aan allerlei dure veiligheidsregels te hoeven voldoen. Maar kijk eens naar skihelmen of fietshelmen: er is geen bewijs dat men zich met een helm op ineens anders gaat gedragen, aldus de Britten. Al eerder werd duidelijk dat mensen met een mondkapje op juist vaker de handen wassen, in plaats van minder.

Maar mensen blijven mensen: ook in de Nederlandse mondkapjeszones had een op de drie hem verkeerd op, bijvoorbeeld met de neus erbovenuit. Bovendien was het er nog net zo druk als voorheen. Als je wilt dat mensen zich beter houden aan de afstandsregels, kun je beter zorgen voor gescheiden looprichtingen of minder wandelverkeer, adviseerden de onderzoekers dan ook.