Zelfs aan het infuus verzet klimaatonderzoeker Van Oldenborgh nog bergen werk

Loop de straat op en vraag een willekeurige passant of hij weet wie Geert Jan van Oldenborgh is, volgens het invloedrijke Amerikaanse tijdschrift Time een van de 100 meest invloedrijke personen op aarde. Waarschijnlijk zal er glazig gekeken worden. Geert Jan van wie...? Maar voor veel wetenschappers is de uitverkiezing absoluut geen verrassing.

Elke klimaatonderzoeker die de afgelopen tien jaar niet onder een steen heeft gelegen, weet dat Geert Jan van Oldenborgh en zijn Duitse mede-klimaatonderzoeker Friederike Otto de drijvende krachten zijn achter het World Weather Attribution Project. Deze onderzoeksclub liet afgelopen zomer nog weten dat de hittegolf in de VS en Canada vrijwel zeker is toe te schrijven aan door mensen veroorzaakte klimaatverandering. ‘Als er vroeger ergens een hittegolf was, zeiden wetenschappers dat zulke weersextremen door de klimaatverandering vaker voor zullen komen’, zegt collega en klimaatonderzoeker Rein Haarsma van het KNMI. ‘Ze wisten niet zeker of het extreme weer ook door de klimaatverandering werd veroorzaakt.’ Dat dit nu wel zo snel en wetenschappelijk verantwoord te claimen is, hebben we te danken aan de klimaatonderzoek van het wetenschappelijke duo.

Fanatiek zeiler

Van Oldenborgh (59), naast klimaatwetenschapper een fanatiek zeiler, is tussen de meteorologen bij het KNMI een wat vreemde eend in de bijt: na een studie theoretische natuurkunde in Leiden promoveert hij eind jaren tachtig bij het Amsterdamse NIKHEF in de deeltjesfysica. Na enige tijdelijke aanstellingen in dat onderzoeksveld komt hij in 1996 terecht bij het KNMI. Daar krijgt hij als post-doc de opdracht om voorspellingen te doen over El Niño, de opwarming van zeewater in de oostelijke Grote Oceaan met invloed op het weer in allerlei delen van de wereld.

‘Zijn achtergrond in de theoretische fysica merk je aan zijn scherpe manier van denken’, zegt Haarsma. ‘Als ik wil weten wat een idee van mij waard is, ga ik naar hem toe om te kijken of hij er gaten in kan schieten. Bij de ontwikkeling van de klimaatscenario’s van het KNMI in 2014 was hij echt de spil in het team om overstatements te voorkomen.’

‘Climate Explorer’

In 1998 ontwikkelt zich de grootste El Niño ooit en krijgt Van Oldenborgh persvragen over de invloed daarvan op het weer in de hele wereld, tot Zanzibar toe. Omdat een Amerikaanse website met data van weerstations op dat moment niet toegankelijk is voor Europeanen, maakt de onderzoeker zelf een programma om de onderliggende database uit te lezen en een plaatje op zijn scherm te toveren. Een jaar later besluit hij dergelijke data en programmatuur voortaan op een zelfgemaakte website te zetten, zodat iedereen ervan gebruik kan maken. De website, ‘Climate Explorer’, groeit uit tot een instrument waarvan klimaatexperts over de hele wereld gretig gebruikmaken en waarvoor hij later een Europese prijs zal winnen.

Het zelfgebouwde instrument komt onder meer van pas om claims van collega’s vliegensvlug te toetsen. Van Oldenborgh komt bekend te staan als een factchecker die, gewapend met zijn laptop, vakgenoten tijdens conferenties genadeloos op fouten en overdrijvingen wijst. Vooral modellen die niet sporen met werkelijke waarnemingen, moeten het ontgelden. ‘Mensen werden een beetje bleek om de neus als ze zagen dat hij in de zaal zat’, zegt klimaatonderzoeker Bart van den Hurk van Deltares. ‘Met zijn razendsnelle denken en informatieontsluiting was hij in staat om claims heel snel te ontzenuwen. Het gaat hem er niet om klimaatverandering ontzettend urgent te maken, maar om de claims erover zo goed mogelijk te onderbouwen.’

Samen met Otto en andere vakgenoten schrijft hij in 2012 een artikel over de extreme hittegolf in Rusland, twee jaar eerder, die volgens sommige wetenschappers niet plaats zou hebben gevonden zonder de door mensen veroorzaakte klimaatverandering. Critici betogen dat de hoge temperatuur nu ook weer niet zó uitzonderlijk was. Van Oldenborg en zijn collega’s bewijzen dat beide groepen gelijk hebben: het extreme weer is niet uniek, maar de kans erop is door klimaatverandering wel toegenomen.

Snelle duiding

Snel daarna maakt de Amerikaanse organisatie Climate Central geld vrij voor een onderzoeksgroep die extreme weersomstandigheden op zeer korte termijn moeten duiden: het startschot voor het World Weather Attribution Project. Wanneer ze hun doel echter bereiken, oogsten ze aanvankelijk veel weerstand binnen de academische wereld, waar een maandenlang schrijfproces en peer review de norm is. ‘Drie dagen na een overstroming in Engeland had hij zijn manuscript klaar en opgestuurd naar een tijdschrift’, herinnert Van den Hurk zich. ‘Er kwam veel kritiek, hoe kan dat nou in godsnaam in drie dagen?’ Inmiddels zijn werkwijze en onderzoeksprotocollen van de WWA vrij breed geaccepteerd onder klimaatexperts.

Van Oldenborgh staat bekend als iemand die in korte tijd uitzonderlijk veel werk kan verzetten. Dat in 2013 kanker bij hem wordt vastgesteld, brengt daar niet veel verandering in. Ook vanuit het ziekenhuis, met een infuus in de arm, kun je prima een online vergadering bijwonen, redeneert de onderzoeker. Wel zet zijn ziekte sommige dingen in een ander perspectief. Dat hij op een lijst van 100 meest invloedrijke personen staat, vindt hij bijvoorbeeld ‘totaal surrealistisch’. ‘Ik probeer nu gewoon keihard in leven te blijven en weet niet of dat lukt. Verder zie ik mezelf als een wetenschapper met een obsessie voor correcte getallen. Ik probeer correcte antwoorden te geven op vragen, niet om de wereld te beïnvloeden. Maar dat er nu ook pure wetenschappers op zo’n lijst staan, vind ik mooi.’