Wonderen bestaan in de wetenschap

De blinden weer laten zien, de verlamden laten lopen, de zieken genezen. In 2014 bewezen medici met futuristische elektronica en vernuftige celtechnieken andermaal dat wonderen de wereld niet uit zijn. Tenminste: als het een beetje meezit.

Neem het nieuwtje waarmee de Braziliaanse neurowetenschapper Miguel Nicolelis deze zomer de aandacht trok. Tijdens de openingsplechtigheid van het WK voetbal was kort een vanaf het middel verlamde man te zien die, gehuld in een robotpak, een symbolische aftrap gaf. Cybertechniek: de verlamde bestuurde zijn 'exoskelet' met hersencommando's, zo heette het, hoewel Nicolelis de details van het experiment niet prijsgaf en de techniek nog lang niet bruikbaar is voor gewone patiënten.

Toch staat de demonstratie niet op zichzelf. Na de EU kwam dit jaar ook in de VS het apparaat 'ReWalk' op de markt, een Robocop-achtig benenstel waarmee verlamden weer wat vooruit kunnen, zij het leunend op krukken. En spectaculair was de succesvolle operatie, in Engeland, van een volledig verlamde patiënt bij wie reukzenuwcellen vanuit de neus werden overgebracht naar zijn beschadigde ruggemerg. De patiënt kon met een looprek weer lopen, zei dat hij zich 'herboren' voelde, en hoorde onderzoeksleider Geoff Raisman zorgvuldig zijn woorden kiezen: 'We hebben de deur geopend naar een behandeling van ruggemergbeschadiging die patiënten uit hun rolstoelen kan krijgen.'

In Zwitserland baarde een team van ETH Zürich opzien door een Deense man zonder hand een robothand aan te meten mét gevoel in de vingers. De prothese werd verbonden met nog levende zenuwen in de onderarm van de patiënt, waardoor hij onder meer druk kan voelen en oppervlakken onderscheiden. 'Ik voelde opeens iets wat ik negen jaar niet meer heb gevoeld', wilde de patiënt, Dennis Aabo Sørensen, in het mediacircus dat volgde kwijt.

Voor minstens zo spectaculaire tovenarij was daar het werk aan stamcellen, de rudimentaire oercellen waaruit alle gespecialiseerde celtypen ontstaan. In 2014 leek de stamceltherapie zowaar een begin te maken met de inlossing van de grote beloften die het veld al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw aankleven.

Orgaan kweken

Goed: de meeste experimenten beperken zich nog tot het dierenrijk. Zo lukte het deze zomer om de huidcellen van muizen te 'resetten' tot stamcel en er daarna stukjes hersenweefsel uit op te kweken, die vervolgens weer in de muizen werden ingebouwd. In Schotland wist men met ongeveer dezelfde techniek bij ratten een compleet orgaan in te bouwen, een T-cellen producerend orgaantje genaamd de zwezerik. Een ander team kweekte minimaagjes uit muizencellen; het Utrechtse lab van Hans Clevers meldde werkende levertjes te hebben gekweekt uit stamcellen; en een team uit Dresden toverdestamcellen om tot driedimensionaal muizenruggemerg, overigens wel met behulp van een mal.

Er zagen ook weefsels het licht die iets 'doen'. Zoals menselijke bètacellen die insuline maken, beschreven door een team van Harvard. Later dit jaar lieten Parkinson-patiëntenverenigingen zelfs het beladen woord 'doorbraak' vallen, toen Zweedse onderzoekers erin slaagden om bij levende ratten dopamine afscheidende hersencellen te implanteren. De cellen bleken het al aanwezige hersenweefsel aan te zetten tot de aanmaak van nieuwe neuronen.

Verre toekomstmuziek voor de menselijke patiënt, zeggen artsen er in zulke gevallen snel bij: het meeste dierenonderzoek blijkt in de praktijk immers helemaal niet te werken bij de mens. Toch werden ook bij de mens hier en daar de voorzichtige openingszetten zichtbaar van de naderende stamcelrevolutie.

Zo onderzochten Londense artsen deze zomer bij beroertepatiënten of het veilig is stamcellen in hun brein aan te brengen: tot ieders verrassing leken de patiënten zowaar enigszins op te knappen. En in Zweden ontwikkelden kinderartsen een nieuwe techniek om pijlsnel bloedvaten uit stamcellen te kweken. Hoofdonderzoekster Suchitra Holgersson zei het uiteindelijke streven van de experimenten maar weer eens op: 'Onze droom is complete organen te kweken, zodat we het huidige donorentekort kunnen omzeilen.'

Ook de gentherapie, de tak van geneeskunde die zich richt op het repareren van kapot dna, ging gestaag voort, met af en toe een genezing van een zeldzame aandoening, en dan weer een succes bij een rat of muis. In Oxford wisten artsen met gentherapie het verval van een paar patiënten met de zeldzame oogaandoening choroïderemie af te remmen. En bij muizen boekte men voortgang in de behandeling van de algemeen voorkomende oogaandoeningen rp en maculadegeneratie, door een eiwit dat de lichtgevoeligheid van cellen bevordert in het oog te injecteren.

Telepathie

Een wonderlijk experiment van futuristische snit vond intussen plaats op internet, tussen India en Frankrijk. Een Spaans-Frans-Amerikaans onderzoeksteam liet twee vrijwilligers 'communiceren door hun breinen op afstand met elkaar te verbinden', zoals het zoemerig heette. De ene vrijwilliger kreeg een badmuts met elektroden die zijn hersenactiviteit aflazen. Die werd omgezet in nullen en enen, en verzonden naar India, waar een magneethelm op het hoofd van een tweede vrijwilliger ze weer omzette in pulsjes, door de ontvanger waargenomen als flitsjes.

Leve de telepathie: zo priegelend wisten de onderzoekers uiteindelijk de woorden 'hola' en 'ciao' over te brengen. We denken dat het nog wel even duurt voordat u de Volkskrant per gedachtengolf leest.