Wat is bewerkt voedsel en is het echt zo slecht?

Mijd bewerkt voedsel, is de boodschap van talloze blogs en boeken. Jij en je ­lichaam zouden er als herboren uitkomen, met meer energie, minder hoofdpijn, een sterker immuunsysteem en meer van dat soort positiefs. Maar wat is bewerkt voedsel? En is het echt zo’n troep?

Er is veel spraakverwarring over wat ‘bewerken’ is, zegt Tiny van Boekel, levensmiddelentechnoloog aan Wageningen Universiteit. ‘Mensen hebben er vaak negatieve associaties bij die niet kloppen. Bewerken is alles wat we doen om grondstoffen om te zetten in iets wat we eetbaar vinden.’ Daar valt niet alleen het toevoegen van stoffen onder, maar ook bakken en braden. Bijna alles wat we eten is dus bewerkt. Brood wordt gebakken uit tarwemeel, kaas en ­yoghurt zijn gefermenteerd, houdbare producten bevatten conserveringsmiddelen en verse producten zijn soms gasverpakt. Van Boekel: ‘En appels die we buiten het seizoen eten worden opgeslagen in pakhuizen waar ze onder speciale luchtomstandigheden niet verder rijpen. Ook dat is bewerking.’ Wil je bewerkt voedsel volledig uitbannen, dan zit er weinig anders op dan een moestuintje aan te leggen, een notenboom te planten en misschien een paar legkippen te nemen.

Voordat je kunt zeggen of bewerkt voedsel gezond of ongezond is, is een betere vraag: over welk soort ­bewerking gaat het? Vaak brengen critici dan de E-nummers ter sprake, stoffen die voedsel bijvoorbeeld meer kleur geven of langer houdbaar maken. Die hebben echter geen zorgwekkende gezondheidseffecten, blijkt uit talloze studies.

Schadelijk zijn E-nummers dus niet, al hebben ze ook geen voedingswaarde. Van Boekel: ‘Je zou zonder kunnen, maar dan lever je in op aspecten als veiligheid, houdbaarheid en gebruiksgemak. De industrie neemt ons in dat opzicht werk uit handen.’ Want geef toe, het is best handig dat we niet urenlang soep hoeven trekken en op luie dagen een pizza uit de vriezer kunnen opdiepen.

Voedselbewerking heeft dus voordelen. Toch adviseert ook het Voedingscentrum om te kiezen voor ‘minder bewerkt eten’. Het doelt dan op producten waar tijdens het bewerkingsproces de vezels, vitamines en mineralen verloren gaan, blijkt uit navraag. Astrid Postma, expert voeding en gezondheid, noemt volkorenbrood als voorbeeld. ‘Dat heeft veel voedingswaarde. Maar bewerk je het meel verder en voeg je suiker en vet toe, dan krijg je een koekje.’ Om dezelfde reden raden ze aan niet continu met kant-en-klaarpakjes te koken. ‘Er zit veel zout in en weinig andere voedingsstoffen.’

Sommige wetenschappers gebruiken een nieuw woord voor voedsel vol toegevoegd suiker, vet en zout: ‘ultra-processed food’, sterk bewerkt voedsel. Kant-en-klaarproducten als diepvriespizza’s, hamburgers, koekjes en chips vallen eronder. Oftewel, voedsel waarvan we al wisten dat ze met goede reden niet in de schijf van vijf staan.

Misschien maken we het onszelf onnodig moeilijk door het label ‘bewerkt’ te gebruiken in discussies over gezonde voeding. Het ene bewerkte product is het andere niet. Van Boekel heeft eigenlijk maar één simpel, misschien wat saai, advies: ‘Eet gevarieerd en met mate. Dan maakt het niet meer uit of het bewerkt is.’