Wat er gebeurt als het coronavirus het lichaam binnendringt, en waarom dit risicogroepen extra raakt

Wie worden er ziek?

Tot de eerste uitbraak in China was het coronavirus dat nu de wereld bezighoudt niet eerder bij mensen vastgesteld. Dat betekent dat ons immuunsysteem nog geen op maat gemaakt afweerlegertje kon ontwikkelen. Daarom kan nagenoeg iedereen er ziek van worden.

Uit cijfers die Chinese onderzoekers vorige week publiceerden in het wetenschappelijke tijdschrift New England Journal of Medicine, blijkt dat 56 procent van de patiënten jonger was dan 50, en dus 44 procent ouder. Vrouwen (41,9 procent) raken minder vaak besmet dan mannen. Ook opvallend: kinderen lijkt het virus nauwelijks te raken. Van de ruim duizend patiënten die de wetenschappers onderzochten, waren er maar negen jonger dan 14 jaar.

‘Het heeft duidelijk iets te maken met de gevoeligheid voor het virus’, zegt Bart Haagmans, virusonderzoeker aan het ErasmusMC in Rotterdam, ‘maar we weten nog niet precies hoe dat werkt.’

Voor wie is het virus gevaarlijk?

In de Chinese steekproef overleed uiteindelijk 1,4 procent van de patiënten. Eerdere sterftecijfers lagen hoger, maar dat kwam waarschijnlijk omdat er nog weinig zicht was op de groep geïnfecteerden met lichte verschijnselen die zich niet melden bij het ziekenhuis.

Wellicht ligt het uiteindelijke sterftecijfer nog lager: in Zuid-Korea testen de autoriteiten zeer uitgebreid, en hebben zo 5.200 mensen met het virus opgespoord. Slechts 31 van hen zijn overleden, iets meer dan een half procent.

Uit de Chinese cijfers blijkt dat de ernst van de ziekte niet gelijk over de bevolking is verdeeld. Hoe ouder, hoe groter de kans op overlijden, tot bijna 15 procent bij patiënten ouder dan 80. Maar ook mensen met hoge bloeddruk of diabetes lopen een hoger risico op sterfte of zware complicaties.

Waarom is het virus voor hen gevaarlijker?

Dat heeft alles te maken met wat er gebeurt als het virus het lichaam binnendringt. De meeste virusdeeltjes zullen ons lijf binnenkomen via onze neus en mond, en treffen zo ongeveer als eerste onze bovenste luchtwegen. Daar zitten cellen waaraan dit virus zich makkelijk kan vastgrijpen, een ideale landingsplek om lekker te vermenigvuldigen.

De cellen in de longblaasjes raken zo geïnfecteerd, en dat zorgt voor schade, legt virusonderzoeker Haagmans uit. Niet alleen door het virus zelf, maar ook door het eigen immuunsysteem. Dat heeft de indringers gedetecteerd, schiet in de actiemodus en stuurt immuuncellen naar de plek des onheils.

Zoiets is een ontzettend ingewikkelde management-operatie, ‘waarbij het lichaam gas moet geven en remmen tegelijk’, zegt Marc Bonten, arts-microbioloog in het UMC Utrecht. ‘Als een van tweeën doorschiet, heb je een botsing.’

Door de schade aan de blaasjes, kunnen zij vollopen met vocht. Die blaasjes hebben gezamenlijk een oppervlakte van een half tennisveld. Als dat (deels) onder water staat, wordt tennissen, of in dit geval ademen, zwaar en gaat het op een gegeven moment helemaal niet meer.

Ook andere organen komen in de problemen: het hart krijgt het zwaar te verduren, door de zogeheten cytokinen – een soort afweersoldaatjes – die het lichaam inzet om de indringer te verjagen. Alle vaten gaan openstaan, vocht komt in weefsels terecht. Op een gegeven moment geeft het lichaam het op.

Ouderen, zegt Haagmans, hebben een minder flexibel immuunsysteem dat ‘achter de feiten aanhobbelt’. De reactie op zo’n aanval van buitenaf moet precies gebalanceerd zijn. ‘Niet te veel, niet te weinig, en ook niet met de verkeerde cellen.’

Daarom zijn mensen met al een achterliggende aandoening als suikerziekte of een hoge bloeddruk ook extra kwetsbaar; hun immuunsysteem is al ontregeld, en daar komt dan nog een grote ontregelaar bij die met een klein duwtje het toch al wankele evenwicht verstoort.

Daarbij past voor mensen met diabetes wel een nuance, zegt Eelco de Koning, hoogleraar diabetologie in Leiden. ‘Dit geldt vooral voor mensen met diabetes type 2-gerelateerde aandoeningen als overgewicht en hart-vaatproblemen. Voor jonge mensen met type 1, die goed zijn ingesteld op hun ziekte, is er weinig aan de hand.’

Wat kunnen artsen doen?

Het is lastig om van buitenaf in te grijpen op een immuunreactie in de longen, zegt onderzoeker Haagmans. Het belangrijkste deel van het werk moet toch van het eigen immuunsysteem komen.

Maar artsen zullen patiënten uiteraard ondersteunen; met zuurstof tegen de benauwdheid en beademing als de longen het zelf niet volhouden. En ze kunnen – in beperkte mate – het immuunsysteem begeleiden door bijvoorbeeld middelen te geven die een doorgeschoten afweerreactie dempen.

Bij ernstig zieke patiënten schrijven artsen antibiotica voor, hoe vreemd dat ook klinkt bij een virale longinfectie. Dat moet een zogeheten superinfectie voorkomen; doordat het longweefsel is beschadigd, is het ook makkelijker te bereiken voor schadelijke bacteriën.