Waarom vechten vooral de mannetjes in het dierenrijk? ‘Echt niet alleen omdat ze groter en sterker zijn’

Twee groepen gorilla’s in Oeganda slaan zichzelf met veel bombarie op de borst. ‘Maak dat je wegkomt’, is de boodschap, maar geen van beide kolonies geeft toe, dus gaan ze uiteindelijk met elkaar op de vuist. De biologen die hen gadeslaan zien dat de sterkste clan een waardevolle fruitboom buit maakt. In Zuid-Afrika stuiten twee groepen stokstaartjes op elkaar bij een gebied dat ze allebei zien als hun eigen privé-latrine: genoeg reden voor een gevecht. En als de hengst van een kudde wilde paarden in de Grand Canyon een buitenstaander interesse ziet tonen in zijn harem, lost ook hij zijn problemen op met agressie.

Deze voorbeelden zijn afkomstig van observaties van biologen waarover onder andere Behavioral Ecology and Sociobiology publiceert. Het zijn diersoorten met verschillende diëten, territoria en hiërarchische structuren, maar ze hebben ook iets gemeen: het zijn de mannetjes die de poten, klauwen en hoeven uit de spreekwoordelijke mouwen steken bij een gevecht tussen groepen.

Evolutionair psycholoog Mark van Vugt (Vrije Universiteit Amsterdam) toont in een nieuw onderzoek met een interdisciplinair onderzoeksteam aan dat mannetjes-zoogdieren bijna altijd de vechters zijn. Waarom is dit eigenlijk zo, en wanneer hebben sommige diersoorten vrouwelijke krijgers?

Dat het meestal de mannen zijn die vechten, bij zowel mens als dier, dat weten we toch al eeuwen?
‘Dat klopt, maar het is nog een openstaande vraag waaróm het juist de mannetjes zijn die oorlogje voeren.’

Omdat mannen doorgaans groter en sterker zijn dan vrouwen?
‘Nee, zo simpel is het niet. Mannetjes zijn vaak wel groter en sterker, maar dat verklaart niet waarom ze bij conflicten tussen groepen het voortouw nemen. Dit heb ik in eerder onderzoek verwoord als de ‘male warrior-hypothese’. Die veronderstelt dat bij mensen mannen door evolutie eigenschappen hebben gekregen die hen in staat stellen optimaal te kunnen strijden, met elkaar, tegen een vijand. Dit zijn fysieke eigenschappen zoals een dikkere schedel, maar ook psychologische eigenschappen als agressiviteit en risicobereidheid, die over het algemeen sterker ontwikkeld zijn bij mannen dan bij vrouwen.

‘De openstaande vraag blijft dus waarom mannen überhaupt oorlog voeren. Om daar een antwoord op te vinden ben ik met collega’s uit Duitsland, Zwitserland en de Verenigde Staten gaan kijken naar conflictgedrag bij dieren, specifiek zoogdieren, en wat voor patronen van sekseverschillen daar opduiken.

‘We verzamelden wetenschappelijke artikelen die in detail conflicten tussen groepen van dezelfde soort beschrijven: welke geslachten meedoen, hoe de individuen vechten en waarom het gevecht uitbrak. Uit de inventarisatie van dat soort gegevens bleek dat mannetjes de aangewezen krijgers zijn, omdat ze door te vechten toegang krijgen tot vrouwtjes van een andere groep om mee te paren.

‘Een extreem voorbeeld hiervan vonden we in het verslag van een gevecht tussen twee groepen mangoesten (kleine roofdieren die bijvoorbeeld leven in Azië en Afrika - red). Terwijl het gevecht in volle gang was, maakten mannetjes van beide groepen gebruik van de chaos om te paren met vrouwtjes van de andere groep.’

Maar vrouwtjes zouden ook kunnen vechten om met meer mannetjes te kunnen paren, toch?

‘De reden dat we dat in ons onderzoek over het algemeen niet terugzien is waarschijnlijk het gevolg van seksuele selectie: voor vrouwtjes zijn de beperkende factoren om te gaan vechten de fysieke risico’s voor zichzelf en hun kroost. Bij primaten bijvoorbeeld dragen de vrouwtjes hun kindjes met zich mee. Voor de mannetjes gelden deze kosten niet, zij kunnen profiteren van een conflict met een andere groep omdat het hen extra mogelijkheden om te paren geeft.

‘We zien die verschillen ook terug in de leiderschapsrol van mannetjes en vrouwtjes: bij conflicten nemen de mannetjes het voortouw, maar in de zoektocht naar voedsel volgt de hele groep de vrouwtjes.’

Er zijn ook soorten met vrouwelijke krijgers. Wat is de logica achter die uitzonderingen?

‘We denken, maar weten nog niet zeker, dat bij die soorten de vrouwtjes ook aan de top van de hiërarchie staan. Ik zag dat bijvoorbeeld op een expeditie op Madagaskar, waar ik net van terug ben. Biologen vertelden me daar over maki-aapjes, een soort waarin de vrouwtjes vechten, soms nog met de jongen op hun rug. Bij maki’s staan de vrouwtjes inderdaad aan de top van de hiërarchie, met een alfa-vrouwtje bovenaan. Om die status te behouden moeten ze ervoor zorgen dat hun groep sterk blijft. Ze kunnen maar beperkt reproduceren en daardoor kiezen de vrouwtjes met welke mannetjes ze willen paren, niet andersom.’

Maar bij de meeste zoogdieren, zo ook bij de mens, is het dus de man die oorlog voert. Heeft tig jaar emancipatie daar echt niks aan veranderd?

‘Wat betreft conflictgedrag: nee. Mannen zijn nog steeds de belangrijkste deelnemers in gevechten en oorlogen wereldwijd. Dat geldt voor zowel kleinschalige als grote, geïndustrialiseerde samenlevingen. Zo hebben we onderzoek gedaan waaruit blijkt dat vrouwen mannelijke oorlogshelden aantrekkelijker vinden, en dat die oorlogshelden meer kinderen krijgen dan gewone soldaten. Dus zelfs die basale, seksuele component van conflictgedrag blijkt nog te bestaan bij mensen.’

Dat hoeft toch niet te komen omdat ze zo krachtig op het strijdveld zijn. Hebben mannen die excelleren in welk vakgebied dan ook niet meer kans op nakomelingen?

‘Dat klopt, maar het strijdveld biedt wel ongekende mogelijkheden aan mannen om eigenschappen te laten zien die aantrekkelijk zijn, zoals moed, vastberadenheid, en opofferingsgezindheid.

‘Dit onderzoek laat zien dat de aanleg van mannen om oorlogje te voeren een diepgewortelde, evolutionaire oorzaak lijkt te hebben. Op die manier komen we weer terug bij de ‘male-warrior-hypothese’: mannen zijn biologisch geprogrammeerd om met elkaar ten strijde te trekken tegen vijandige groepen.’