Waarom heb je het zo snel koud na een nacht slecht slapen?

Vermoeidheid en kou zijn op zichzelf al geen pretje, en dan versterken ze elkaar ook nog eens. Wanneer je moe bent, krijg je het namelijk sneller koud. Reden om de verwarming open te draaien of een extra trui aan te trekken na een nacht slecht slapen. Maar waar komt dat koude gevoel eigenlijk vandaan?

Bij de invloed van vermoeidheid op ons lichaam gaat het vaak om het circadiane ritme, het interne, door hormonen aangestuurde biologische klokwerk. Dankzij het circadiane ritme voel je aan wanneer het tijd is om te gaan slapen, om wakker te worden en om bijvoorbeeld te ontbijten.

Dat zijn allemaal voorbeelden van bewuste acties, maar het circadiane ritme beïnvloedt ook onbewuste lichamelijke processen, die zich voltrekken zonder dat je het merkt.

Eén zo'n onbewust proces is de doorbloeding van de huid. 'Wanneer je gaat slapen, neemt die flink toe', legt slaapdeskundige Eus van Someren van het Nederlands Herseninstituut uit. 'Daardoor warmt je huid op, met toch al gauw zo'n anderhalf tot twee graden.'

Via je huid stroomt warmte uit het binnenste van je lichaam snel weg naar de omgeving. Van Someren: 'Om het warmteverlies te beperken, zoeken mensen 's nachts een plek op waar de warmte blijft hangen, zoals onder een deken. Dit gedrag zie je overal in het dierenrijk. Zelfs bij ratten in het lab, die zich bij het slapengaan oprollen in het zaagsel.'

Je brein probeert een slaaptekort te verhelpen door alles in stelling te brengen om in slaap te kunnen vallen, inclusief de daarbij behorende toename in huidtemperatuur. Om te voorkomen dat je daardoor onderkoeld raakt, voelt dit alsof je het koud hebt.

Het zet je aan tot zoeken naar een warme plek om te gaan slapen. Van Someren: 'De toegenomen doorbloeding van de huid begint al vóór het slapen, en kun je zelfs gebruiken om te voorspellen hoe snel iemand in slaap gaat vallen. Denk maar aan de rode wangen en oren bij vermoeide kleine kinderen.'

'Wanneer je slaapt, verandert de temperatuurverdeling in het lichaam', weet ook Wouter van Marken Lichtenbelt, hoogleraar humane biologie aan de Universiteit Maastricht. Mogelijkerwijs is bij vermoeidheid de biologische klok enigszins van slag. 'Dan koelt je lichaam al af, terwijl je nog helemaal niet gaat slapen. Deze problemen zie je ook bij nachtwerkers, bij wie het slaapritme flink in de war is.'

Met het afkoelmechanisme spaart je lichaam energie uit, denkt Van Marken Lichtenbelt. In bed, onder een warme deken, kan je lichaam immers prima met minder warmte uit de voeten. 'Doordat de kerntemperatuur lager ligt, bespaar je uiteindelijk energiekosten.'

Van Someren beaamt dat slapen energie bespaart. 'Maar als het alleen om energie besparen door afkoelen gaat, waarom ga je dan niet buiten op het balkon slapen? Mensen en dieren doen er juist alles aan om niet te veel af te koelen. En er zijn snellere manieren om energie te besparen dan slapen.'

Van Someren vermoedt daarom dat de hoge huiddoorbloeding tijdens de slaap een andere functie heeft dan afkoelen. 'Wetenschappers ontdekten enkele jaren terug dat je brein in slaap wordt 'doorgespoeld'. De hersencellen krimpen waardoor hersenvloeistof de afvalproducten van biochemische processen kan wegspoelen. De sterke doorbloeding van de huid tijdens het slapen zou ook onderdeel kunnen zijn van deze onderhoudsbeurt, door ziekteverwekkers op te ruimen.'

Dat je daarmee warmte verliest, zou in dat geval niet meer zijn dan een nadelige bijwerking. Van Someren: 'Maar dat kun je gelukkig eenvoudig met gedrag oplossen: door in bed te kruipen.'

Heeft u ook een vraag voor deze rubriek? Mail naar beterleven@volkskrant.nl