Virtual Reality plaatst daders in de schoenen van het slachtoffer

Via Virtual Reality (VR) kruip je even in de huid van een virtuele ander, een avatar. Alleen al met videobeelden is dat behoorlijk realistisch, maar dat effect vergroot je door geur, tast, geluid of simultane bewegingen toe te voegen. Neurowetenschapper Aline de Borst van de universiteit van Hamburg heeft op een unieke manier in beeld gebracht wat er op zo’n moment in het brein gebeurt. Ze beschreef haar bevindingen recent in het online vakblad eNeuro.

Door een VR-bril zagen twintig jonge mannen en vrouwen een scene waarin een vrouw in de gang van een woning staat en zichzelf in een wandspiegel bekijkt. De helft van de deelnemers zag deze scene door de ogen van de virtuele vrouw, wier hoofd dankzij een sensor als een synchroonzwemmer simultaan met hun hoofdpositie meebewoog. Dit is een vorm van ‘VR-embodimenttraining’. De andere helft zag de vrouw van een afstandje en bij hen bewoog de camerapositie met hun hoofd mee.

Na het VR-gedeelte ondergingen alle deelnemers een scan om hun hersenactiviteit te meten terwijl ze een 3D-film keken. In die film zagen ze opnieuw de vrouw in de gang, maar nu beleefden ze de scene allemaal vanuit haar perspectief. Bovendien kwam nu opeens een schreeuwende man dreigend op haar afgelopen.

Hersenactiviteit meten bij iemand die zich in een ander inleeft, is in de neurowetenschappen een gangbare manier om empathie te onderzoeken. Alleen gebruiken onderzoekers normaal gesproken een simpele stimulus, zoals foto’s waar angst of pijn van het gezicht is af te lezen. Door een 3D-film te gebruiken, kon De Borst ook zien hoe de hersenactiviteit in de relevante hersenregio’s verandert als de boze man bijvoorbeeld dichterbij komt. Het patroon van hersenactiviteit bleek sterker overeen te komen tussen de deelnemers die eerst de VR-embodimenttraining hadden gedaan, dan tussen de anderen. De Borst: ‘De echte en virtuele beleving vloeien in de hersenen als het ware samen.’ Dat betekent niet dat de deelnemer denkt dat de virtuele wereld echt is, voegt De Borst toe, maar als er iets in de virtuele ruimte dichtbij de avatar gebeurt, heeft de deelnemer het gevoel dat dit dichtbij het eigen lichaam plaatsvindt.

Neurowetenschapper Jan Engelmann van de Universiteit van Amsterdam, niet bij deze studie betrokken, deed in het verleden onderzoek naar het vergroten van empathie voor vreemdelingen. Hij vindt de studieopzet vernieuwend en solide. ‘Dat de onderzoekers een video hebben gebruikt om het inlevingsvermogen te testen is behoorlijk nieuw en komt meer overeen met een echte situatie, dan als je alleen een foto van een gezichtsuitdrukking toont.’ Hij verwacht dat deze methode ook een flinke boost kan geven aan onderzoek naar fobie- en traumabehandelingen via VR.

In de studie van De Borst deden twintigers zonder strafblad mee, daarom blijft de vraag onbeantwoord of zo’n VR-embodimenttraining kan voorkomen dat daders van huiselijk geweld in herhaling vallen. ‘Wij wilden vooral weten wat er in de hersenen gebeurt als mensen zich inleven in het slachtoffer,’ zegt De Borst, ‘Maar mijn collega’s hebben deze VR-embodimenttraining gedaan met daders van huiselijk geweld, alleen was in die studie een fMRI-meting niet mogelijk.’ Uit die studie bleek dat daders na de VR-embodimenttraining angst iets beter op het gezicht van vrouwen konden aflezen.