Virtual reality in de zorg: proef met coronapatiënten na een ic-opname

Paulus Merten (63) heeft covid-19 gehad ‘met alle toeters en bellen’. Hij is in het ziekenhuis aan de beademing beland en lag drie weken in coma op de intensive care. Hij kwam thuis als een wrak. ‘Mijn schouders zaten bijvoorbeeld helemaal op slot en ik kon me niet meer goed concentreren. Mijn kortetermijngeheugen was ook aangetast.’

Met hulp van de fysiotherapeut ging Merten werken aan zijn herstel. Na een maand of twee kreeg hij een VR-bril die hem bij de oefeningen ondersteunde. ‘Ik had nog nooit zo’n ding op mijn neus gehad, maar ik vond het geweldig. Ik deed dezelfde oefeningen, maar dan in spelvorm.’ Om zijn schouders van het slot te krijgen, moest hij bijvoorbeeld zijn armen strekken tot boven zijn hoofd – een pijnlijke bedoening. In de virtuele wereld plukte hij appels uit een boom. Hoe hoger de tak, des te hoger de beloning die hem wachtte. ‘Dat deed hartstikke zeer, maar verdorie, net een tak hoger hing dan nog een appel waar ik punten voor kreeg!’

Merten is een van de 48 patiënten die met een VR-bril op werkten aan hun herstel van covid. Ze zijn proefpersonen in een haalbaarheidsstudie van de Radboud Universiteit, bedoeld om uit te zoeken of de VR-bril positief kan bijdragen aan het herstel van mensen die van de intensive care komen. ‘Zij hebben fysiek veel ingeleverd, maar ook mentaal en cognitief’, zegt hoogleraar chirurgieonderwijs Harry van Goor van het Radboud UMC, initiatiefnemer van het onderzoek. ‘Met een VR-bril kun je verschillende behandelingen combineren.’

Zo kreeg Merten niet alleen fysieke oefeningen, maar deed hij ook geheugenspelletjes en ontspanningsoefeningen. Het spelelement moet mensen gemotiveerder maken om regelmatig hun oefeningen te blijven doen. Het kan ze bovendien over een drempel helpen als ze wat angstig zijn. ‘Sommige mensen gaan door hun ervaringen erg twijfelen aan hun eigen gestel’, zegt Van Goor. ‘Als ze naar een volgend spelniveau gaan, zien ze: hé, ik kan dat.’

Bevallingen

Of de VR-bril het herstel van covidpatiënten echt bespoedigt, is nog niet goed onderzocht. Dezelfde beperking geldt voor een oriënterend onderzoeksproject in het Heerlense Zuyderlandziekenhuis. Zwangere vrouwen kunnen daar bevallen met een VR-bril op. Gynaecoloog Martine Wassen zag het gebruik van de ruggenprik sinds 2003 ruim verdrievoudigen tot ongeveer een op de drie gevallen. Wassen vroeg zich af of er geen andere manier was om de bevalling minder pijnlijk te maken. ‘Ik had gelezen dat de VR-bril de pijn helpt verminderen bij kinderen tijdens de behandeling van brandwonden’, zegt Wassen. ‘Ik wilde weten of dat ook bij bevallingen effectief kon zijn.’

Een eerste onderzoek met 28 vrouwen stemde haar hoopvol. Met de resultaten ontwikkelde ze een nieuwe applicatie, BirthVR, voor zwangeren en bevallende vrouwen. De bevallingsmodule bestaat uit verschillende fases, afgestemd op de fases van de bevalling. De barende kan zelf een omgeving kiezen die ze fijn vindt, bijvoorbeeld een strand, een onderwaterwereld of een bergomgeving, gecombineerd met rustgevende muziek, coaching en stembegeleiding die ademhalings- en pufoefeningen ondersteunt.

De combinatie moet vrouwen zowel afleiding bieden als helpen ontspannen door meditatie. ‘Vrouwen kunnen zelf de regie nemen en beslissen wat ze fijn vinden’, zegt Wassen. ‘De pijn is er, maar ze kunnen er hopelijk beter mee omgaan en krijgen continu begeleiding tijdens de bevalling.’ Of de VR-bril ook leidt tot een afname van pijnmedicatie, is nog niet duidelijk. ‘Tot nu toe geven vrouwen gemiddeld een lagere pijnscore aan, maar er is grootschalig onderzoek nodig om dat te bevestigen.’

Brandwondencentra

Drie Nederlandse brandwondencentra maken al enkele jaren gebruik van de VR-bril. Dat VR-brillen het wisselen van verband bij brandwonden minder pijnlijk en stressvol kunnen maken, blijkt uit allerlei wetenschappelijk onderzoek. De brildrager begeeft zich in een virtuele wereld, waar elke hoofdbeweging zich vertaalt in het spel. In het spel SnowWorld vlieg je bijvoorbeeld door een besneeuwde wereld, waar je sneeuwballen van sneeuwpoppen en pinguïns moet zien te ontwijken. ‘Deze techniek vraagt zoveel van de aandachtscapaciteit dat er veel minder aandacht over blijft voor wat er in de werkelijke wereld gebeurt’, zegt woordvoerder Carine van Schie van de Brandwondenstichting. ‘Dit effect is zo krachtig dat zelfs als er in de werkelijke wereld stressvolle of pijnlijke prikkels zijn mensen hier minder of niet op reageren.’ Van Goor bevestigt dit.

Een brandwondencentrum experimenteert ook met het gebruik van VR tijdens revalidatie en voor ontspanning. Sommige patiënten hebben de VR-bril zelfs in het zwembad gedragen, waarbij het leek alsof ze langs dolfijnen zwommen.

Ook elders trachten zorgverleners pijn en ander ongemak steeds vaker met virtuele werkelijkheid te verdrijven. Wie bang is voor een prikje kan zijn coronavaccinatie bij de GGD West-Brabant bijvoorbeeld laten zetten met een VR-bril op. En in het Groningse Martiniziekenhuis bestudeerde promovenda en GZ-psycholoog Susanne Blokzijl het gebruik van VR-brillen tijdens darmonderzoek. Ze denkt dat VR-brillen een krachtig middel kunnen zijn, mits de hardware en de VR zijn toegespitst op de specifieke patiënt. ‘Er zijn nog wel verbeterpunten, zoals makkelijk bedienbare apparatuur en een groter aanbod aan VR-games.’

Paulus Merten zal nooit weten of hij zonder bril net zo snel zo ver gekomen zou zijn, maar hij is allang tevreden. ‘Ik ben in grote lijnen weer de oude. Het laatste beetje conditie krijg ik wel terug door te fietsen en te wandelen.’ Na zes weken bruikleen bracht hij de VR-bril weer terug. ‘Ik vond het fantastisch om er mijn oefeningen mee te doen, maar nee, ik ben niet iemand die voor zijn lol gaat gamen met zo’n ding.’