Interview
'Verdeling geld voor onderzoek moet anders'
Het schaarse geld voor wetenschapsonderzoek moet efficiënter worden gebruikt, vindt hoogleraar Marten Scheffer. Hij heeft een gewaagd plan.
Eigenlijk is het zijn ding niet, wetenschapsbeleid. Prof. Marten Scheffer, hoogleraar aquatische ecologie en winnaar van een Spinozapremie in 2009, zeg maar de Nederlandse Nobelprijs, wil vooral goede wetenschap bedrijven. Onderzoeken, praten, schrijven. Dat gaat hem nog steeds uitstekend af.
Maar de laatste maanden voert hij ook een heuse campagne met een voorstel om het helemaal anders te doen: de financiering van wetenschappelijk onderzoek in Nederland. Het huidige bestel, herhaalt hij waar hij maar aanschuift, is niet meer op te lappen. Scheffer (1958), op de felrode bank in zijn Wageningse werkkamer: 'Zoals ze bij Google zeggen: soms is het makkelijker iets tien keer beter te maken dan een paar procent.'
Crisis
Het Nederlandse wetenschapsbestel, zegt Scheffer, verkeert in een crisis. Het schaarse vrije geld voor onderzoekers wordt inefficiënt verdeeld en gebruikt. Een kleine groep krijgt tientallen miljoenen, de rest vrijwel niks. 'Dat moet je niet zien in termen van eerlijk of oneerlijk, het is gewoon inefficiënt omgaan met publieke middelen. Als je mij met mijn miljoenen een ton meer geeft, maakt dat niet veel uit. Als je een onderzoeker die niks heeft die ton geeft, maakt dat het verschil.'
De kern van het probleem, zegt Scheffer, is de manier waarop de competitie om vrij wetenschapsgeld is ingericht. Honderden miljoenen die daarin in omgaan, worden verdeeld via een beurzensysteem. Onderzoekers schrijven een uitgebreid voorstel, dat wordt beoordeeld door reviewers, en uiteindelijk wordt gewogen door een jury van wetenschappers. De kans van slagen is niet groot, ergens tussen de 15 en 20 procent. De rest is tevergeefs aan de slag geweest.
Reactie financier NWO
'We staan altijd open voor het verkennen van alternatieve vormen van onderzoeksfinanciering, mits voldaan wordt aan bepaalde voorwaarden als een goede kwaliteitstoetsing. NWO gaat bekijken of een kleinschalig experiment mogelijk is met de kern van Scheffers idee.'
Stemsysteem
Scheffer wil de crisis doorbreken en schreef een stuk. Het basisidee daarvan is haast te simpel voor woorden: geeft alle legitieme onderzoekers, van wereldberoemd top-onderzoeker Hans Clevers tot een beginnende post-doc, een basisbedrag van pakweg 30 duizend euro waarvan ze via een stemsysteem de helft verplicht investeren in andere Nederlandse onderzoekers.
Vriendjespolitiek of voor-wat-hoort-wat worden via strenge regels verboden. Voordeel: geen tijdrovende voorstellen meer, geen langdurige en kostbare beoordelingen, maar de wijsheid van de massa bepaalt waar het wetenschapsgeld heen moet. Wetenschappers hoeven zich alleen nog maar te profileren.
Reactie ministerie OCW
'Als een ervaren wetenschapper als Marten Scheffer met zo'n nieuw idee komt, dan bekijken we het met interesse. Naar aanleiding van één prikkelend idee zal het systeem van publieke financiering van onderzoek echter niet op de schop gaan. OCW houdt vast aan het internationaal geaccepteerde systeem waarbij beoordeling plaatsvindt door een groep peers, waarbij kwaliteit leidend is.'
U gelooft wel erg in de wijsheid van de massa. Hoe weet u zo zeker dat het voorgestelde systeem wel zou werken?
'Johan Bollen heeft er wat aan gerekend, en daaruit komt dat de verdeling vermoedelijk minder scheef uitpakt, vooral in het midden: er zullen meer onderzoekers in elk geval íets krijgen, al blijven de rijken veel rijker dan de armen. Maar dat is allemaal theorie. We moeten om het gewoon maar eens uitproberen.'
Wordt niet een van de problemen dat onderzoekers wel iets krijgen, maar niet genoeg voor een hele aio of een nieuwe telescoop? Wat dan?
'In principe moet je zeggen: ook dat is aan de massa. Het zal hoe dan ook bevorderen dat mensen elkaar opzoeken en vinden. Een andere optie zou kunnen zijn dat de basis voor een dure kernfysicus of ecoloog toch hoger is dan voor een socioloog met een laptop.'
Gewaagd, experimenteren met het wetenschapsgeld in Nederland.
'Ik zeg: doe een pilot. Sla een ronde Zwaartekracht (de jaarlijkse 200 miljoen aan megabeurzen voor consortia van topwetenschappers) over en verdeel dat geld via de groep.'
U lijkt te zeggen: laat wetenschappers het vooral onderling uitzoeken. Terwijl de tendens in Den Haag juist is de ivoren toren open te breken.
'Ik zeg niet dat de wetenschap het helemaal zelf mag uitzoeken. In tegendeel, je kunt in dit systeem ook de maatschappij laten meebepalen, burgers, bedrijven. Dat kan zelfs helemaal transparant worden gemaakt: burgers een paar procent zeggenschap, bedrijven misschien 20. Dat is helderder dan de grote politiek en de wandelgangen die nu de thema's bepalen.'
U bent met het idee al bij het ministerie geweest, bij wetenschapsfinancier NWO, bij de Koninklijke Akademie, de universiteiten, uw eigen collega van bestuur in Wageningen. Wat als uw campagne toch niet aanslaat?
'Ik ben een man met een doosje lucifers. Die steek ik af en gooi ze her en der neer en waar het gaat smeulen zal ik het aanwakkeren. Maar als het doosje leeg is, en er is geen brand dan heb ik mijn best gedaan en moet ik verder. Onderzoek doen. Daar ben ik uiteindelijk veel beter in.'
