Vampiervleermuizen delen hun bloedmaaltijd alleen met echte vrienden

De vampiervleermuis (Desmodus rotundus), woonachtig in Latijns-Amerika, is een socialer wezentje dan de naam doet vermoeden. Vrouwtjesvampiervleermuizen staan er namelijk om bekend dat ze hun maaltijd, die bestaat uit bloed van zoogdieren, soms delen als de ander geen nachtelijk bloeddiner heeft weten te bemachtigen. Een levensreddende actie, want zonder een dagelijkse dosis vers bloed kunnen vampiervleermuizen niet lang overleven.

Hoe ontstaat zo’n innige vriendschap tussen deze vleermuizen waardoor ze zelfs hun bloedmaaltijd delen? Uit een onderzoek van gedragsecoloog Gerald Carter van de Ohio State University, 19 maart gepubliceerd in Current Biology, blijkt dat vrouwtjesvampiervleermuizen hun vriendschap met een vreemde zorgvuldig opbouwen in stapjes van steeds meer geven en nemen, voordat ze overgaan tot voedseldelen.

Carter onderzocht dit door volwassen vrouwtjesvampiervleermuizen uit twee kolonies bij elkaar te zetten: 8 uit Las Pavas en 19 uit het 215 kilometer verderop gelegen Tolé. Hij plaatste de diertjes in duo’s of kleine groepen bij elkaar en altijd zat er minstens één vleermuis uit de andere kolonie bij. Met elke duo- of groepscombinatie voerde hij vastenexperimenten uit. Dat herhaalde hij nadat alle vleermuizen bij elkaar in een kooi zaten. In totaal leverde dit ruim 600 vastenexperimenten op. Elk experiment was een kans om een vriendschap aan te gaan.

Bij het aangaan van een vriendschap gingen de dames niet over één dag ijs. Allereerst ontwikkelden ze vriendschappen gebaseerd op wederkerigheid in fysiek contact, vlooien, dat in intensiteit toenam. Die ‘knuffelvriendschap’ observeerde Carter bij ruim de helft van de kansen op een vriendschap. Alleen als die vriendschapsvorm tot stand was gekomen, kon de vriendschap een volgende fase ingaan: voedsel delen. Dat gebeurde bij 15 procent van de kansen op een vriendschap. Nadat die voedseldeelvriendschap zich had gevormd, nam de intensiteit van het knuffelen niet langer meer toe. Zelfs na het vrijlaten van de vleermuizen uit Tolé bleven deze hechte vriendschappen bestaan.

Volgens Carter ondersteunen deze resultaten het ‘raising-the-stake-model’. Dat stelt dat vertrouwen groeit door steeds iets meer te geven als de investering wederzijds blijkt te zijn. Zegt dit vleermuisonderzoek ook iets over menselijk gedrag? Carter denkt van wel: ‘Vriendschappen zijn misschien meer aan voorwaarden verbonden, dan we zouden willen toegeven.’

‘Er is al veel onderzoek gedaan naar vriendschap tussen dieren en er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar het onderhouden van vriendschappen, maar hoe een vriendschap ontstaat? Daar weten we amper iets over’, zegt gedragsbioloog Jorg Massen, verbonden aan de Universiteit van Utrecht en zelf niet betrokken bij dit onderzoek. Hij is enthousiast over de studie: ‘Dit is een solide en slim opgezet experiment dat meer licht werpt op hoe vriendschap bij dieren ontstaat. In het wild is de kans om een ontluikende vriendschap vanaf het allereerste begin te observeren heel klein, waardoor je nooit genoeg observaties bij elkaar verzamelt.’

Vriendschap in het dierenrijk

Bestaat vriendschap in het dierenrijk eigenlijk wel? ‘Dieren helpen elkaar als dat op de een of andere manier een voordeel oplevert, maar dat hoeft zich niet direct uit te betalen. Dat kun je vriendschap noemen’, zegt gedragsbioloog Kees van Oers, verbonden aan het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en Wageningen University. Hij doet onderzoek naar persoonlijkheid van dieren en die blijkt vriendschappen te beïnvloeden. ‘Brutale koolmezen zijn bijvoorbeeld socialer: ze gaan meer vriendschappen aan en die zijn ook hechter. Terwijl bedeesde koolmezen minder vriendschappen aangaan.’

Ook Massen denkt dat vriendschap bij dieren bestaat: ‘Dieren hebben een voorkeur om met bepaalde soortgenoten tijd door te brengen, zoals het vlooien bij apen of kroelen bij vogels.’ Hij zag dat bij apen de persoonlijkheid eveneens van invloed is op vriendschap. ‘Bij een onderzoek met chimpansees zagen we dat soortgelijke persoonlijkheden elkaar opzoeken. Brutale apen trekken naar elkaar en bedeesde apen trekken naar elkaar. Maar ook heel sociale apen doen dat, terwijl minder sociale apen vaker andere minder sociale apen opzoeken.’

Bovendien ontdekte Massen via een experiment met raven dat vrienden beter samenwerken. Alleen door als duo samen te werken, konden de raven in het experiment lekkernijen vergaren. Zodra ze dat snapten, wilden ze het liefst samenwerken met een ‘vriend’. Die samenwerking was ook vaker succesvol dan met niet-vrienden. Bedonderde de ene raaf de ander door de lekkernijen van beide te confisqueren, dan was verdere samenwerking uitgesloten.

Of een vriendschap voordeel oplevert, ligt volgens Van Oers vooral aan de omstandigheden. ‘Brutale koolmezen halen hun informatie, bijvoorbeeld waar eten is, bij hun vrienden, terwijl bedeesde koolmezen die informatie vaker zelf zoeken. Dat is een goede strategie in sobere jaren. Als er genoeg te eten is, werkt de strategie van de brutale koolmees waarschijnlijk beter. Eigenlijk kun je zeggen: het karakter bepaalt de strategie, maar de omgeving bepaalt of die strategie succesvol zal zijn.’

Een helpende hand: een wildcamera filmde deze onverwachte vriendschap tussen een coyote en das die samen door een wildtunnel wandelen.

Speelkameraden: vos Snusen en hond Tinni ravotten in de sneeuw in Noorwegen.

Een arm om elkaar: een vriendschap tussen huisdieren beagle Bo en kat Jasper (Lisa Plummer, 27 februari 2020).