Stop met het gedraai aan de klok

Niets mis met een uurtje extra uitslapen, maar maandag zal toch bij menig koffieautomaat de vraag klinken waar het klokverzetcircus goed voor is. Ook in de politiek is het een terugkerende discussie. Turkije vindt het wel mooi geweest: dit weekend schakelt het land niet meer over naar wintertijd. Als het aan sommige politici ligt, volgt Europa. De PVV pleit in het Europees Parlement al jaren voor afschaffing van de wintertijd. Vrijzinnige Politiek, de nieuwe partij van afgesplitst 50PLUS-kamerlid Norbert Klein, heeft het zelfs in het verkiezingsprogramma opgenomen. In hun ideale wereld is het eeuwig zomertijd. Hebben ze een punt?

Wat is het voordeel?

'Wintertijd' is de originele tijd. Hét argument om de klok iedere zomer vooruit te zetten, is energiebesparing. 's Avonds is het langer licht, dus hoeven lampen minder vroeg aan. Maar gaat dat argument wel op? In 2008 bogen onderzoekers van het Amerikaanse National Bureau of Economic Research zich over energieverbruik in de staat Indiana. Daar voerden de meeste gemeenten pas in 2006 zomertijd in.

Tot energiebesparing bleek dat niet te leiden, integendeel: lampen gingen inderdaad minder aan in zomertijd, maar dat woog niet op tegen het extra gebruik van airconditioning en in koelere maanden de verwarming. De onderzoekers schatten dat het energieverbruik van huishoudens op jaarbasis 9 miljoen dollar méér kostte dan voor 2006.

Uit een rapport van de Europese Commissie uit 2014 bleek ook dat het op zijn zachtst gezegd twijfelachtig is of zomertijd iets oplevert. Sommige studies die de onderzoekscommissie bekeek vonden een marginale besparing, andere helemaal geen. Conclusie: voor energiebesparing hoeven we het niet te doen.

Wat zijn de nadelen?

Het gehannes met de klok is slecht voor het slaapritme en de gezondheid, is een veelgehoord argument om wintertijd - als de klok achteruit gaat - af te schaffen. Maar als we íets om die reden afschaffen, laat het dan de zomertijd zijn, zegt hoogleraar chronobiologie Domien Beersma (Rijksuniversiteit Groningen). Uit studies blijkt dat vrijwel iedereen eenvoudig omschakelt naar wintertijd, als we een uurtje extra slaap krijgen. 'Maar als in het voorjaar de klok vooruitgaat, kunnen mensen er wel last van hebben, vooral avondmensen', vertelt Beersma. Hun biologische klok geeft hun 's avonds sowieso al vrij laat een seintje dat het bedtijd is. Onder invloed van licht wordt dat versterkt. 'Als het langer licht is, kunnen avondmensen niet om tien uur naar bed. Dan vallen ze toch niet in slaap.' Sommigen hebben volgens Beersma weken last van de verandering, een enkeling de hele zomer.

De zomertijd lijkt zelfs slachtoffers te maken. Zo is er in de lente tot zes dagen na het verzetten van de klok meer risico op auto-ongelukken, stelde een Amerikaanse econoom eerder dit jaar. In de herfst vond hij dat effect niet. Uit een Zweedse studie bleek in 2008 dat meer hartinfarcten plaatsvonden in de week na de wisseling naar zomertijd. Rondom de wintertijd werden juist mínder hartinfarcten geregistreerd. Hoewel vervolgstudies in andere landen niet allemaal een even sterk verband aantoonden, wijzen de meesten wel op mogelijke gezondheidsrisico's. Waarbij wel geldt dat wie bezwijkt onder het verzetten van de klok waarschijnlijk al in slechte conditie is.

Neurowetenschapper Raymond van Ee (Radboud Universiteit), die onderzoekt hoe de biologische klok in de war raakt, kiest minder stellig voor winter- dan wel zomertijd. Hij kan zich voorstellen dat sommige ochtendmensen juist van slag raken van wintertijd. 'Als zij in ploegendienst werken bijvoorbeeld, en ze hebben avonddienst vlak nadat de klok is verzet.' Dat is voor hen waarschijnlijk juist zwaarder dan voor avondmensen. Al met al stelt ook hij: het gedraai aan de klok kan voor sommigen vervelend uitpakken.

Afschaffen dan maar?

Ja, dat lijkt een goed idee. Duidelijke voordelen zijn er niet, mogelijke nadelen wel - zoals extra slaperigheid en verhoogd risico op hartinfarcten en verkeersongelukken. Die problemen spelen vooral in de eerste week van de zomertijd. Politici die pleiten voor afschaffing van wintertijd krijgen dus niet helemaal gelijk: het is beter dit weekend nog één keer de klok achteruit te zetten, en er vervolgens voor altijd vanaf te blijven. Daar moet dan wel heel Europa in meegaan, om kopzorgen over vervoersdienstregelingen en handel te voorkomen. Dat zal niet zomaar gebeuren. Volgens het onderzoek voor de Europese Commissie zouden slechts vijf van de achttien ondervraagde landen afschaffing overwegen als ze de keuze hadden. Op verzoeken aan bedrijven erover te praten kwam amper respons. Daarin ligt misschien wel de belangrijkste reden dat er niets zal veranderen. Er zijn simpelweg niet genoeg mensen die het iets kan schelen.

Wie is toch die man aan wie we de zomer- en wintertijd te danken hebben?
Toen William Willett ruim een eeuw geleden op een vroege zomerochtend op zijn paard door de bossen reed, viel het hem op dat alle gordijnen nog dicht waren. Zonde van het daglicht, dacht hij. Waarom zetten we de klok niet een uur vooruit?

Vijf argumenten om de wijzers van de klok niet terug te draaien
Er gebeuren meer ongelukken op de weg, we voelen ons er miserabel door en het leidt tot meer elektriciteitsverbruik: waarom schaffen we de wintertijd eigenlijk niet af?

Waarom de files in november erger zijn dan anders
Door een combinatie van regen en de wintertijd is november al jaren de drukste filemaand. Van de tien drukste ochtend- en avondspitsen waren er in 2016 negen in november.