's Werelds hoogste parachutesprong: sensatiezucht of interessant experiment?

'Het lijkt me fantastisch om vader te zijn. Toch wacht ik daar bewust nog even mee. Daarboven mogen mijn gedachten niet afdwalen naar een zoontje of dochtertje dat me heelhuids nodig heeft. Van zulke gedachten word je week en dan maak je eerder fouten.'

Aan het woord is de 43-jarige Felix Baumgartner. De Oostenrijkse parachutist staat aan de vooravond van de hoogste sprong uit de geschiedenis. Met een ballon zo groot als een halve Eiffeltoren wil hij recht omhoog de stratosfeer in, om vervolgens vanaf 36,5 kilometer naar beneden te springen. En passant hoopt hij ook de geluidssnelheid te breken, iets wat niemand eerder lukte in vrije val.

36,5 kilometer is verschrikkelijk hoog. Ter vergelijking: wie op Texel een parachutesprong boekt, springt vanaf circa 4 kilometer. Ademen kun je niet op 36,5 kilometer, de druk is er bijna zo laag als in vacuüm. Daarom draagt Baumgartner een drukpak, vergelijkbaar met dat van ruimtewandelende astronauten.

Kalm weer
Vandaag moet het gaan gebeuren, de door Red Bull gesponsorde recordpoging. Wanneer precies is lastig te zeggen. Dat is vooral een kwestie van wachten op kalm weer in de woestijn van Nieuw Mexico, waar zowel de ballonvlucht als de parachutesprong plaatsvinden.

Het materiaal van de ballon is dunner dan een boterhamzakje. Daarom zijn windstoten ongewenst, net als turbulentie op de plek waar de troposfeer (0 tot 17 kilometer boven het aardoppervlak) aanschurkt tegen de stratosfeer (17-50 kilometer).

Of hij bang is? 'Nee', zei Baumgartner per telefoon tegen de Volkskrant twee maanden geleden. 'Ik heb een goed team en ik weet wat ik doe. Bovendien: niks mis met een beetje adrenaline, dat houdt je scherp.'

Perfect cv
Baumgartner heeft het perfecte cv voor de sprong. Bij de Oostenrijkse Speciale Eenheden bekwaamde hij zich in precisielandingen met parachute. Later sprong hij met een valscherm van wolkenkrabbers en stapte uit een vliegtuig om - met kleine vleugels op zijn rug - als een vogel in glijvlucht het Kanaal over te steken.

Testsprongen vanaf 21 kilometer en 29 kilometer verliepen zonder al te grote problemen. 'Tijdens de vrije val viel de communicatie met de grond soms weg. En ik kreeg een keer koude tenen doordat een van de voetverwarmers haperde. Voor de rest ging het prima.'

Bij die testsprongen bevond Baumgartner zich al een stuk in de stratosfeer, een luchtlaag waar de temperatuur stijgt met de hoogte. De lucht wordt met toenemende hoogte ook steeds ijler. Een kleinere concentratie luchtdeeltjes zorgt voor een lagere weerstand, wat Baumgartner bij zijn recordsprong in staat stelt om in vrije val binnen een minuut de geluidsbarrière te doorbreken.

'Het is onduidelijk of ik daar zelf iets van zal merken. Sommige wetenschappers denken dat er niets gebeurt, anderen denken dat mijn pak door de schokgolven wat zal gaan klapperen.'

Drukverschillen
Baumgartners speciaal ontworpen pak is flink opgepompt om te voorkomen dat hij bij zijn tocht te grote drukverschillen in korte tijd moet verwerken. Zonder zo'n drukpak zouden er dodelijke stikstofbelletjes in zijn bloed kunnen groeien, net als bij diepzeeduikers die te snel stijgen. De druk in het pak beperkt de bewegingsvrijheid; broekspijpen en mouwen worden zo stijf als strak opgeblazen ballonnen.

'Bij een normale parachutesprong voel je totale vrijheid. De wind raast langs je wangen en je kunt alle kanten op kijken. Bij deze sprong voel ik niets. Ik kan niet eens mijn hoofd omdraaien om te zien of mijn parachute goed geopend is. Daarvoor heb ik spiegels op mijn handschoenen.'

Inzicht
De Red Bull Stratos benadrukken graag dat hun avontuur meer is dan zomaar een sprong. De recordpoging zou ook belangrijke wetenschappelijke inzichten moeten opleveren. Een ambitie die doet denken aan die van de Canadese filmmaker en diepzeeduiker James Cameron. Eerder dit jaar daalde deze 'voor de wetenschap' af naar het diepste punt van de wereldzeeën, de bodem van de Mariannentrog in de Stille Oceaan. In zijn verticale torpedo zoefde hij 11 kilometer omlaag.

Sommige onderzoekers vonden het typerend dat juist de robotarm die zeemonsters moest nemen, niet bleek te functioneren. Volgens hen had de missie dan ook nauwelijks wetenschappelijke waarde, maar draaide het alleen om sensatiezucht.

'Mijn gevoel is dat bemande onderzeeërs beperkte onderzoeksmogelijkheden hebben in vergelijking met andere systemen', mopperde de Britse zeebioloog Alan Jamieson tegen de BBC. 'Dat komt vooral doordat er iemand in zit. Onbemande en autonome systemen kunnen veel meer bruikbare wetenschappelijke gegevens verzamelen tegen veel lagere kosten.'

Ook bij het wetenschappelijk nut van Baumgartners recordpoging zijn kanttekeningen te plaatsen. Voor meteorologische metingen hoef je geen mens naar de stratosfeer te sturen. Weerballonnen met sensoren doen dat sneller, beter en goedkoper.

Stabiliteit
Wel kan de recordsprong iets zeggen over de stabiliteit bij een vrije val vanaf extreme hoogtes. Bij een 'normale' parachutesprong kun je jezelf positioneren met kleine bewegingen. Je hoeft je hand maar uit te steken en je stuurt jezelf in een nieuwe positie. In de vacuümachtige omstandigheden van de stratosfeer botsen er minder luchtdeeltjes tegen het lichaam, en duurt het dus ook langer voordat een springer een reactie voelt als hij probeert te manoeuvreren.

Het gebrek aan controle kan ertoe leiden dat een parachutist gaat tollen. Berucht is de zogeheten flat spin, waarbij het lichaam horizontale radslagen maakt. In de stratosfeer zijn drie rondjes per seconde niet uitgesloten. De bloeddruk in de hersenen kan bij zulke draaisnelheden zo hoog worden dat je eraan sterft.

Ruimtevaart
Zijn uitrusting beschermt Baumgartner tegen dit gevaar door bij een flat spin automatisch een speciaal ontwikkelde remparachute uit te werpen die hem stabiliseert. Deze innovatie is volgens Art Thompson, technisch directeur van de Red Bull Stratos, wellicht ook interessant voor toepassingen in de ruimtevaart. 'Denk aan al die ruimtetoeristen die de komende decennia naar boven gaan. In geval van nood heb je met zo'n pak nog kans om levend beneden te komen.'

Toch is de recordsprong verre van identiek aan een retourtje ruimte, waarschuwt ESA-astronaut Jean-François Clervoy. 'Op het moment dat Baumgartner uit zijn ballon springt, is zijn snelheid nagenoeg nul. Dat is niet te vergelijken met een ruimtevaarttuig dat met 28.000 kilometer per uur door de atmosfeer afdaalt. Bij dergelijke snelheden heb je een hitteschild nodig. Een parachutist in een drukpak zou levend verbranden.'

Clervoy was eind jaren tachtig geselecteerd om een parachutesprong van 38 kilometer te maken. Het project werd uiteindelijk afgeblazen wegens gebrek aan geld, maar de Fransman wil het nu - in een adviserende rol - opnieuw proberen met het Franse project Le Grand Saut ('De grote sprong'). Volgend jaar hoopt zijn team een sprong te maken boven Canada, om daarmee weer nieuwe hoogte- en snelheidsrecords in de boeken te schrijven.

Praktische toepassingen ziet hij dus niet voor ruimtetoeristen, maar wellicht wel voor testpiloten van vliegtuigen die op grote hoogte in de problemen komen. Comfortabelere drukpakken en betere stabiliserende remparachutes zijn voor zulke situaties zeker welkom, aldus Clervoy. 'Maar het mooiste van deze recordpogingen blijft simpelweg het idee. Dat een mens van zo'n duizelingwekkende hoogte naar beneden kan vallen, om vervolgens netjes op twee benen te landen.'

_{Dit artikel stond op 4 augustus in de Volkskrant}