Rat ziet soortgenoot liever niet lijden

Vorige week verscheen er een publicatie in vakblad Current Biology, waaruit blijkt dat ratten naar elkaar omkijken. Als ze mogen kiezen tussen een gepijnigde of een blije buurman, kiezen ze meestal de vredige optie. De resultaten verduidelijken hoe empathie werkt in het brein.

De meeste mensen zien elkaar liever niet lijden. Een specifiek gebiedje in het midden van de hersenen is daarmee gemoeid. In het onderzoek laten wetenschappers van het Nederlands Herseninstituut voor het eerst zien dat dit hersengebied ook bij ratten een onmisbare rol speelt als ze pijn van soortgenoten vermijden.

De wetenschappers leerden de ratjes dat het overhalen van hendels in hun kooi een snoepje opleverde. Nadat de dieren een voorkeur hadden ontwikkeld voor een van de hendels, kregen ze gezelschap van een ander ratje in de aangrenzende kooi. Trekken aan de voorkeurshendel betekende nog steeds een snoepje, maar ook een elektrische schok voor de buurman. Wat bleek? De meeste ratten kozen de andere hendel om aan snoepjes te komen, waarbij de buurman ongedeerd bleef.

Net als bij mensen, is er wel een grens aan de empathie die de ratjes kunnen opbrengen. Zodra de hendel met de schok drie snoepjes opleverde en de pijnvrije hendel maar één, verkozen de ratjes het lekkers steevast boven het welzijn van hun buurman.

Tijdens een herhaling van het experiment deactiveerden de wetenschappers het gebiedje in de hersenen van de ratjes met een injectie. De pijn van hun buurman boeide ze daarna niet meer: ze kozen minder vaak de pijnvrije hendel om hun snoep te krijgen.

Eigenbelang

Of de ratten hun soortgenoten echt willen helpen of dat ze uit eigenbelang handelen, kan Christian Keysers, hoofd van de groep onderzoekers, niet zeggen. Misschien vinden ze het gepiep van hun gepijnigde buurman slechts vervelend om te horen en kiezen ze daarom voor de hendel zonder elektrische schok. Maar, voegt hij toe: ‘Bij mensen zijn de beweegredenen om anderen te helpen vaak ook uiterst ondoorzichtig.’

Corette Wierenga, universitair hoofddocent neurobiologie aan de Universiteit Utrecht en niet verbonden aan de studie, is erg enthousiast over het onderzoek. Wierenga vraagt zich nog wel af wat er aan de hand is met de ratjes die er niet voor kiezen om hun buurman de elektrische schok te besparen. ‘Zijn dat gewoon eikels en zijn er afwijkende processen gaande in hun hersenen? Of hebben zij gewoon niet begrepen dat ze kunnen ingrijpen?’

Keysers: ‘Precies uitzoeken hoe het komt dat sommige ratten minder geneigd zijn pijn bij anderen te voorkomen is de volgende stap. We weten nu in ieder geval dat empathisch gedrag bij mensen en ratten op dezelfde hersenstructuren berust en dus diep in onze biologie is geworteld.’ Deze gelijkenis tussen mensen is ratten is veelbelovend, want het betekent dat ratten in het vervolg model kunnen staan in de zoektocht naar de exacte hersengebieden die antisociaal gedrag bij mensen veroorzaken.

Het experiment met de hendels en de snoepjes werd in de jaren vijftig ontworpen door de Amerikaanse psycholoog Russel Church. Toentertijd concludeerde hij dat ratten empathisch reageren op pijn van soortgenoten. Maar zijn studie verdween al snel uit het zicht, misschien omdat de wereld nog niet klaar was voor het idee dat dieren, net als wij, complexe emoties kennen.