Pilletje ritalin voor je examen, helpt dat nou?

‘Ik heb het niet voor elkaar gekregen goed te kunnen leren, op welke manier dan ook. Dan kan ik er één pilletje op een dag doorheen knallen en zit ik ook echt heel de dag te studeren. Niks om me heen, niet afgeleid, pure focus en that’s it.’

Aan het woord is een 21-jarige student, geciteerd in het nieuwste nummer van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG). Onderzoekers van het Trimbos-instituut en het Instituut Verantwoord Medicijngebruik maken daarin voor het eerst een schatting hoe wijdverbreid het oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie zoals ritalin is. Uitkomst: bijna 1 op de 20 studenten slikt weleens zo’n pilletje buiten doktersrecept om, meestal in de hoop dat het de studieprestaties bevordert.

Best lastig trouwens, zo’n schatting. Want hoewel 28.000 studenten de enquête invulden, deed 88 procent van de benaderde studenten dit níét. Zo’n hoge non-respons (‘reageerde niet’) is gebruikelijk voor dit type onderzoek, maar zorgt toch ook voor onzekerheden, aldus Casper Albers, hoogleraar statistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bij dergelijk onderzoek is een follow-up verstandig, waarbij je steeksproefsgewijs een deel van de mensen die niet reageerden vraagt waaróm ze de vragenlijst niet invulden. ‘Als men massaal iets antwoordt als: ‘Sorry, heb het mailtje gewoon niet gezien’, dan is er weinig aan de hand. Als men antwoordt: ‘Ik maak oneigenlijk gebruik van ritalin, maar wil niet dat iemand dit weet’, natuurlijk wel.’

Maar goed, dát er studenten zijn die ritalin of andere ADHD-medicatie gebruiken in de hoop op betere studieprestaties, blijkt duidelijk uit het nieuwe onderzoek en ook uit de interviews die onderzoekers afnamen met studenten. ‘Meestal krijgen of kopen ze de pillen van bekenden met ADHD die ze op doktersrecept ontvangen, maar die ze minder gebruiken dan de voorgeschreven dosering’, zegt Marieke van den Berk-Bulsink, apotheker bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. Geheel zonder risico is dit niet. Dit soort middelen staat op lijst I van de Opiumwet: onrechtmatig bezit of handelen is strafbaar.

Dat ritalin (werkzame stof: methylfenidaat) de concentratie bij ADHD’ers kan opkrikken, hoeft bovendien niet te betekenen dat het ook iets gunstigs doet bij mensen zonder die diagnose. Diverse wetenschappers organiseerden experimenten waarbij de helft van de proefpersonen methylfenidaat slikte en de helft een placebo. Daarna volgde een batterij aan testjes.

Uitkomst? Soms een licht positief effect op verwerkingssnelheid en concentratie. Maar het houdt niet over, en het is zeer de vraag of zo’n experiment in een lab waarbij je bijvoorbeeld zo snel mogelijk de kleur van een stipje moet herkennen zich goed vertaalt naar leren voor een echt examen in een studentenhuis. Bovendien zijn er óók onderzoeken die juist uitwijzen dat oneigenlijk gebruik gepaard gaat met een negatief effect op slaagkansen en examencijfers.

Van den Berk-Bulsink: ‘Duidelijke voordelen zijn er niet, terwijl er wel mogelijke bijwerkingen zijn, zoals slapeloosheid of verminderde eetlust.’

Michelle van der Horst van het Trimbos-instituut: ‘Als je denkt dat je een pil nodig hebt om beter te kunnen leren of omdat de prestatiedruk je te veel wordt, is er mogelijk meer aan de hand, waar je beter hulp voor kunt zoeken, bijvoorbeeld online of bij je studiebegeleider of huisarts.’