Oud worden is niet meer wat het is geweest

Er komt een dag dat je als 60-plusser opeens niet meer op de naam van een oud-klasgenoot kunt komen of niet meer weet waar je je sleutels hebt gelegd. Kennis die vaak na enig piekeren alsnog uit een laatje van het geheugen tevoorschijn schiet, waarna zich een knagend gevoel van onzekerheid opdringt: is dit het begin van dementie?

Wat is het dan geruststellend om te lezen dat een op de vijf 60-jarigen last heeft van vergeetachtigheid en dat ouderen die op jonge leeftijd veel hebben gesport een grotere breinreserve hebben opgebouwd.

Het zijn feiten die afkomstig zijn uit een onderzoek dat al ruim 25 jaar loopt en waarvoor om de drie jaar een grote groep ouderen wordt getest en geïnterviewd. Dat zogeheten Lasa-onderzoek, dat wordt uitgevoerd door wetenschappers van de Amsterdamse Vrije Universiteit en het Amsterdam UMC, herbergt een schat aan informatie: resultaten van herhaalde interviews en testen bij meer dan vijfduizend deelnemers, die hebben geleid tot ruim zeshonderd publicaties in internationale vakbladen. Emeritus hoogleraar Dorly Deeg (69), tot aan haar pensionering wetenschappelijk directeur van de Longitudinal Aging Study Amsterdam, zet in haar boek Gewonnen jaren de kennis op een rij. Geen zelfhulplectuur dit keer over hoe je jong kunt blijven terwijl je ouder wordt, maar een verslag van de veranderingen die optreden met het stijgen van de leeftijd en een antwoord op de vraag hoe dat ons welbevinden beïnvloedt. Het biedt de mogelijkheid jezelf te vergelijken met anderen, zegt ze, en dat kan heel bemoedigend zijn.

Over die beginnende vergeetachtigheid bestaan veel zorgen. Zijn die terecht?

‘Er heerst een enorme dementie-angst. Hoe vaak ik gezonde ouderen niet hoor zeggen dat ze kennelijk dement beginnen te worden. Van mij mag je dat niet zeggen, want het is onzin. Dementie is bovendien echt een nare ziekte. Zolang je beseft dat je iets niet meer weet, is er sprake van normale veroudering, al helemaal als het je ook nog lukt om dat terug te halen.’

Worden we anders oud dan onze ouders?

‘De ouderen van nu bewegen minder dan hun eigen ouders, ze hebben vaker overgewicht en drinken meer alcohol. Dat heeft te maken met veranderingen in de maatschappij: we pakken sneller de auto, eten meer kant-en-klaar- en dus calorierijk voedsel. Door de vooruitgang van de medische wetenschap zijn veel ziekten eerder vast te stellen en te behandelen. Daardoor leven we langer, maar het betekent ook dat we een veel langer deel van ons leven kampen met beperkingen. Dat klinkt allemaal negatief, maar het bijzondere is dat ouderen desondanks tot op hoge leeftijd hun gezondheid positief beoordelen. Kennelijk passen we onze normen aan; om ons heen zien we mensen ziek worden en overlijden en dat geeft ons het idee dat we niets te klagen hebben.’

En hoe is de vergelijking met onze ouders op cognitief gebied?

‘Daar zijn de feiten eenduidiger: we zijn cognitief een stuk gezonder dan onze ouders. Het opleidingsniveau is in deze generatie ouderen enorm gestegen en wie zijn hersenen laat werken en een uitdagende baan heeft, legt een breinreserve aan, waarmee beginnende achteruitgang lang kan worden gecompenseerd. Het nadeel is dat hoogopgeleide ouderen al aan het dementeren kunnen zijn zonder dat hun omgeving dat doorheeft, omdat ze eerst die reserve opmaken. Nadat de diagnose is gesteld, kan de achteruitgang dan opeens heel snel gaan. En onze reserve mag dan groter zijn geworden, door alle technologie om ons heen worden aan die cognitieve vaardigheden ook meer eisen gesteld. Dat kan soms leiden tot het gevoel buitengesloten te zijn.’

Op sociaal gebied zijn de verschillen met de generatie voor ons misschien wel het grootst.

‘Mannen worden, gemiddeld gezien, steeds ouder, en dat heeft een opmerkelijk gevolg: er komen steeds minder weduwen. Natuurlijk zijn er ook meer scheidingen, maar het effect daarvan doet geen afbreuk aan het overheersende beeld: echtparen worden langer samen oud. Ouderen hebben ook meer vrienden dan hun ouders, ze zijn op hoge leeftijd minder eenzaam.’

Nooit eerder in de geschiedenis hebben we met zovelen tegelijk zulke hoge leeftijden bereikt, schrijft u, en die ouderen zijn heel anders dan vroeger. Wordt het tijd om het beeld van het rustig rentenieren bij te stellen?

‘Dat is echt zo’n clichébeeld, waarschijnlijk ingegeven door bepaalde reclames. Al toen we ruim 25 jaar geleden met ons onderzoek begonnen, bleek dat ouderen tussen de 65 en de 75 actiever waren dan 65-minners. Nu hoef je van mij ook weer niet per se jong te blijven als je oud wordt, het gaat me erom dat je leert hoe je prettig oud kunt worden.’

U bent nu 69, heeft u zelf nog iets opgestoken van het onderzoek waaraan u 25 jaar heeft gewerkt?

‘Het mooie is dat ik veel van onze onderzoeksresultaten kan toepassen op mijn eigen leven. Ik heb bijvoorbeeld geleerd hoe belangrijk het is om vriendschappen te onderhouden, omdat vrienden je niet alleen actief houden, maar ook een gevoel van geborgenheid geven. Ik ben ook gaan beseffen hoe belangrijk lichaamsbeweging is. Verder: kleine, haalbare doelen stellen, dan houd je de regie over je leven. En altijd blijven leren.’