Ook de oude internetidealen zijn het slachtoffer van de oorlog in Oekraïne

Wie nog vraagtekens had bij de al te vaak geuite constatering dat technologie niet neutraal is, zal inmiddels wel overtuigd zijn. Naast ouderwetse pantservoertuigen en bommen spelen apps, hackers, internetkabels en satellieten een voorname rol in de Oekraïne-oorlog. Dat de waarheid als eerste sneuvelt in een oorlog is genoegzaam bekend. Dat ook de oude internetidealen het onderspit delven minder.

Misschien is het op deze plek goed om die bijna ouderwets aandoende idealen van vroeger nog even in het zonnetje te zetten. Internet zou zorgen voor een oneindige poel aan informatie die voor iedereen vrij beschikbaar was. Omdat de burger zich beter dan ooit kon informeren en ideeën kon uitwisselen, zou de wereld mooier en democratischer worden. Daar kwam niet veel van terecht, vooral omdat een klein aantal techbedrijven deze groene sappige weide met idealen in rap tempo omtoverden tot een dorre vlakte waarop alleen nog persoonlijke data leken te floreren.

Daar bleef het niet bij: landen als China zetten muren op internet en blokkeerden westerse apps en sites, ten faveure van hun eigen diensten. Het is een beetje alsof we hier in Nederland alleen Hyves mogen gebruiken en geen TikTok, Instagram of YouTube. De internetidealisten noemen deze beweging splinternet: het uiteenvallen van het oude world wide web in allerlei mini-internetjes. Een andere term is cyberbalkanisering.

Technologiebedrijven zijn al een tijdje zowel wapen als speelbal geworden in de geopolitieke slagvelden. Denk daarbij aan Huawei, dat beschuldigd werd van spionage in opdracht van de Chinese overheid en te maken kreeg met stevige Amerikaanse maatregelen. Voor het eveneens Chinese TikTok dreigde hetzelfde.

Maar nooit eerder voltrok zich de versplintering in zo’n rap tempo als deze week. Bedrijven als Alphabet (Google, YouTube), Meta (Facebook, Instagram), Apple, TikTok en Twitter buitelden over elkaar heen met steeds ingrijpender maatregelen om de (des)informatie vanuit Rusland te beperken. Het aanvankelijk vriendelijke verzoek vanuit Europa om geen plek te geven voor Russische propaganda werd woensdag gevolgd door een expliciet verbod van de Europese Commissie: alle toegang tot het Russische staatsmedium RT en persbureau Sputnik is zowel via internet (apps en browser) als tv verboden. Deze ingrepen gaan veel verder dan het plaatsen van waarschuwingslabels bij Russische staatspropaganda of factchecks, waar het eerst nog mee begon. Russen op hun beurt hebben nog maar beperkte toegang tot de westerse socialemedia-apps.

Aanhangers van het vrije woord zouden de verplichte ingrepen van de techbedrijven na het appel van de Europese Unie in andere, betere tijden in de meest strenge woorden veroordelen: censuur. Daar is nu weinig ruimte voor, op wat protesterende journalistenvakbonden na. Langs de morele meetlat van de good en bad guys is het wellicht een begrijpelijke gedachte dat de staatspropaganda van Rusland wordt geweerd, terwijl we de propaganda vanuit Oekraïne, die er uiteraard ook is, met de mantel der liefde bedekken. Dat de oude internetidealen nog wat verder onder het stof van de dorre splinternetvlakte verdwijnen, stemt daarbij treurig.