Wild Idee
Ontstonden de mazelen zodra mensen in grote steden gingen wonen?
De wetenschap barst van wilde ideeën die nog onbewezen zijn. Maar hoe overtuigend zijn ze? Deze week: het mazelenvirus ontstond tegelijk met de eerste steden, waarin honderdduizenden mensen samenleefden.
Wat is het idee?
Eigenlijk is het typisch iets voor de grote stad, het mazelenvirus. Althans, volgens een theorie die een Duits-Amerikaans onderzoeksteam onlangs oprakelde in het blad Science sprong het virus zo’n 2500 jaar geleden definitief over van runderen op de mens: dat was ongeveer de tijd dat mensen voor het eerst in toenmalige megasteden woonden met grofweg een kwart miljoen zielen of meer, zoals in Carthago of Babylon met aangrenzende dorpjes het geval was.
Wat is er zo wild aan?
Vooruit: het idee bestaat al langer. Toch is het opmerkelijk, want lange tijd leek het alsof de mazelen juist eeuwen lagen te pruttelen. De eerste keer dat het virus in historische geschriften opduikt is het alweer dik anderhalf millennium later, zo rond het jaar 900. De Perzische arts Al-Razi zou de eerste zijn geweest die de ziekte herkende en kort erna beschrijven medici meerdere uitbraken. Dat rijmde juist zo mooi met eerdere tijdsinschattingen uit genetisch onderzoek, van onder meer de universiteit van Tohoku in Japan.
De onderzoekers schrijven daarom een ‘controverse’ op te helderen. ‘Dat vind ik wat sterk gesteld’, zegt mazelenonderzoeker Rik de Swart van het Erasmus MC. ‘De meeste experts vermoedden dat de mazelen eerder zijn ontstaan. Maar de laatste twintig jaar is het onderzoek inderdaad niet zo duidelijk geweest.’
Waarom zou het kunnen kloppen?
Er is hoe dan ook veel te zeggen voor een megasteden-mazelenvirus. Dat het virus ongeveer tegelijk met het samenklonteren van honderdduizenden mensen moet zijn verschenen, zo’n 600 jaar voor Christus, past volgens De Swart goed met de minimale groepsgrootte die nodig is om de mazelen onder mensen te laten rondgaan. ‘Op eilanden met maar weinig inwoners zien we dat het virus één keer rondgaat en daarna verdwijnt, want na een besmetting is iedereen levenslang immuun. Maar komen de mazelen op eilanden waar een miljoen mensen wonen, dan worden er altijd voldoende nieuwe kinderen geboren die nog bevattelijk zijn en gaat het virus als kinderziekte rond.’
Ook een aanwijzing in de goede richting is de leeftijdsreconstructie van het mazelenvirus dat het Duits-Amerikaanse onderzoeksteam heeft gemaakt. Dat deed het met restjes virus uit 1912, afkomstig van een 2-jarig meisje dat in datzelfde jaar aan de mazelen overleed en wier longweefsel nu op sterk water in een Berlijns museum staat. Door zo ver terug in de tijd te kijken, konden ze de veranderingssnelheid voor de eeuwen daarvoor ook beter vaststellen. Ze komen dan uit op, jawel, die paar honderd jaar voor Christus.
Wat spreekt de theorie tegen?
Maar er gelden nog veel slagen onder de arm, onderstrepen de onderzoekers zelf. Niemand weet precies hoeveel mensen er woonden in oude beschavingen, al is het maar omdat er weinig van die plaatsen over is gebleven.
Sterker nog: de theorie valt pas echt hard te maken als iemand een stukje mazelenvirus opgraaft in zo’n verloren stad. Analyseer dát in het lab en zie dan of het verhaal nog klopt. Dat is vooralsnog niet mogelijk, benadrukt De Swart. Het mazelenvirus valt snel uiteen, zeker op de warme plekken waar vroeger de grootste steden stonden. ‘Maar de technieken worden steeds beter’, zegt De Swart – het kan dus nog.
