Onderzoekers boeken vooruitgang bij ontwikkeling Zika-vaccin
Wereldwijd boeken diverse teams van onderzoekers vooruitgang bij het ontwikkelen van vaccins tegen het zika-virus. Proeven op dieren zijn veelbelovend, voor de mens is het nog te vroeg.
De weg naar een vaccin voor mensen is nog lang, maar bij dierproeven worden in rap tempo successen geboekt met zika-vaccins. Na veelbelovende tests op onder meer konijnen en apen kondigde het Amerikaanse bedrijf Inovio Pharmaceuticals onlangs goedkeuring aan voor de eerste kleinschalige proef op mensen.
Of dit middel de markt zal halen, is nog onzeker: ook andere teams boeken vooruitgang, elk met eigen producten met voor- en nadelen. Zo beschrijven onderzoekers van onder meer Harvard University nu in Nature een vaccin dat bij muizen volledige bescherming biedt tegen het zika-virus.
Sinds de wereldgezondheidsorganisatie WHO de verspreiding van het zika-virus uitriep tot een internationale noodsituatie zoeken wetenschappers naarstig naar een vaccin. Hoewel het door tropische muggen overdraagbare virus voor verreweg de meeste mensen ongevaarlijk is - vier op de vijf geïnfecteerden merkt er zelfs niets van - lopen met name vrouwen in de eerste maanden van de zwangerschap wel een risico. Het virus kan microcefalie veroorzaken; neurologische afwijkingen en verkleinde schedels bij de ongeboren vrucht.
Het Amerikaanse Centers for Disease Control rekende op basis van cijfers in brandhaard Brazilië onlangs uit dat 1 tot 13 procent van de zwangere vrouwen die in het eerste trimester een zika-infectie oplopen een kind krijgt met microcefalie. De onzekerheidsmarge in die schatting komt vanwege mogelijke overrapportage: veel baby's met een verdacht kleine schedel blijken later toch gezond.
Wereldwijd werken achttien organisaties en instituten aan een vaccin tegen zika. In Nature beschrijven Amerikaanse onderzoekers nu hoe muizen een maand na vaccinatie een injectie met het zika-virus konden weerstaan; het virus vermenigvuldigde zich niet meetbaar in hun lichaam, terwijl het bij niet-gevaccineerde muizen welig tierde.
Twee vaccins
De onderzoekers van Harvard ontwikkelden twee soorten vaccins. Het eerste is een dna-vaccin, waarbij wetenschappers delen van de genetische code van het virus hebben nagebouwd. Voordeel hiervan is dat onderzoekers precies kunnen nagaan welke bouwstenen van het virus voldoende zijn om mensen immuun te maken. Nadeel is dat dna-vaccins relatief nieuw zijn. Autoriteiten zijn huiverig om ze goed te keuren voor menselijk gebruik, uit angst 'nieuw dna' in de natuur te introduceren met onbekende gevolgen.
Het tweede type vaccin dat succesvol uit de proeven kwam, is gebaseerd op een standaardtechniek en maakt daardoor meer kans op snelle toepassing. Het vaccin is in dit geval een extreem verzwakte variant van het echte virus; het lichaam leert de eiwitten aan de randen van het 'virus light' herkennen en gaat antistoffen aanmaken zonder er zelf ziek van te worden.
Lange weg
Eric van Gorp, hoogleraar klinische virologie aan het Erasmus MC en niet betrokken bij de Harvard-studie, is onder de indruk van het nieuwe vaccin. 'Alle gevaccineerde muizen werden volledig beschermd tegen het virus. Dat is een belangrijke stap.' Wel wijst hij op de lange weg die nog te gaan is. Bij de huidige test werden groepen van vijf tot tien muizen ingezet. Nu zijn aanvullende en grootschalige dierproeven nodig om ook de veiligheid aan te tonen. Pas als die testen even-eens gunstig uitpakken, kan het vaccin ook in mensen onderzocht worden.
Voor de zika-epidemie in Zuid-Amerika zullen vaccins die nu worden ontwikkeld waarschijnlijk te laat komen. Wel is een vaccin in de toekomst mogelijk bruikbaar bij nieuwe verspreiding van het virus, uitbraken elders en voor bescherming van reizigers.
