Officieel doodverklaard als gletsjer

CHACALTAYA Verspreid tussen de zwerfkeien aan de voet van de berg zit een tiental sjamanen van de Quechua-indianen op de knieën. Ze zijn gewend om eer te bewijzen aan de Pachamama, Moeder Aarde, maar vandaag zijn ze verzonken in een dodenritueel voor een vriend die onverwacht snel is heengegaan: de uitgebluste gletsjer van de berg Chacaltaya.

Boven hen meldt een groot bord ‘5.300 meter boven zeeniveau’, en dan is het nog 100 meter klimmen naar de laatste schuilhut. De wolken drukken zich tegen de flanken aan, alsof ze niet verder kunnen opstijgen. Hier kun je de hemel bijna aanraken.

Maar de Chacaltaya, een van Bolivia’s beroemdste bergen, is kaal geworden. ‘Zelfs hier in de hemel is geen ijs meer’, zegt gids Daniel. ‘Als dat geen waarschuwing is aan de mensheid.’

Terwijl de ademnood toeneemt bij elke bocht, begint het zachtjes te sneeuwen. De bovenste helft van de Chacaltaya krijgt een dekentje, maar het is een afleidingsmanoeuvre van de weergoden. Dit poeder is met een paar uur zon weer verdwenen. Nog niet zo lang geleden was dit de hoogste skipiste ter wereld, waar toeristen op afkwamen alleen al om te kunnen zeggen dat ze op meer dan 5 kilometer hoogte hadden geskied. Nu kan het flinterdunne sneeuwlaagje de rotsen niet meer verbergen. De schuilhut, die het weggeroeste mechanische hart van de oude skilift herbergt, en een restaurant ernaast staan op instorten.

Om bij de Chacaltaya te komen moet je vanuit het Boliviaanse regeringscentrum La Paz eerst naar de uit zijn voegen gebarsten bovenstad El Alto klimmen. Daar begint de Altiplano, het dak van de wereld, de hoogvlakte op 4.000 meter. De weg slingert langzaam omhoog, wordt steeds slechter, en is uiteindelijk niet meer dan een verzameling keistenen en platte stukken rots in een maanlandschap. De natuur hier is morsdood.

In augustus dit jaar is de Chacaltaya officieel doodverklaard als gletsjer. De onderzoekers van de Universiteit van San Marcos in La Paz organiseerden een heuse dodenwake. ‘De ceremonie was het afsluiten van ons onderzoek naar de afbraak van de gletsjer dat bijna twintig jaar heeft geduurd’, vertelt Dr. Edson Ramírez in zijn werkkamer van het Hydrologisch Instituut in La Paz. ‘De wake bestond vooral uit het opruimen van onze meetapparatuur. Een trieste dag, want voor ons valt er niets meer te meten.’

Ramírez is de belangrijkste gletsjerspecialist van Zuid-Amerika en daarmee een van de profeten van de ramp die dit continent boven het hoofd hangt. De dagen van de tropische gletsjers in de Andes zijn geteld. In een recent rapport van de Wereldbank staat dat ze over twintig jaar zo goed als verdwenen zijn. Dat betekent meer dan het verdwijnen van wat skipistes. Het betekent: drinkwater weg, landbouwgrond weg, energievoorziening weg. Een kind kan de hongersnoden in deze regio zien aankomen.

‘De Chacaltaya is een icoon van de ondergang van de gletsjers in de Andes, en in het algemeen van tropische gletsjers. Sinds begin jaren negentig hebben we de berg gemonitord en het tempo van verval berekend. In 1997 had de ijskap een dichtheid van 15 meter, maar vanaf dat moment verdween een meter per jaar. Wij berekenden dat de gletsjer in 2015 zou ophouden te bestaan, maar het is allemaal nog veel sneller gegaan. In augutus dit jaar viel het doek.’

Drie foto’s van de Chacaltaya laat Ramírez zien: een uit 1994 (het grootste deel van de berg ligt onder het ijs), een uit 2005 (de helft van het ijs is weg) en een van dit jaar (slechts een paar vlekjes sneeuw zijn zichtbaar). ‘Deze drie foto’s zijn het bewijs van de klimaatverandering. We hebben klimaatstudies gedaan over de afgelopen 18 duizend jaar, vanaf het ontstaan van de gletsjers hier. In de laatste twee decennia is het tempo van het terugtrekken van de gletsjers verdrievoudigd, door het oplopen van de temperatuur en het gebrek aan neerslag. En minder regen is een tijdbom.

‘De tropische gletsjers zijn heel gevoelig. Hun perioden van voeding zijn in de zomer, dan hebben we de meeste neerslag. Maar tegelijk is dat de tijd dat de straling het hoogst is, waardoor ze onmiddellijk verliezen wat ze winnen. Dat is het verschil met de Alpengletsjers, die hun groei in de winter hebben’, zegt Ramírez. ‘Tegelijk met de gletsjers verdwijnen ook andere ecosystemen, zoals moerassen. Dat samen heeft enorme gevolgen voor de waterhuishouding. De ondergang van de Chacaltaya is een alarmbel: het is nu of nooit met het nemen van maatregelen.’

De watervoorziening in La Paz en op de hoogvlakte van Bolivia heeft dit jaar het kritieke punt bereikt: voor het eerst is de consumptie hoger dan de productie. Dat betekent begin volgend jaar het drinkwater op rantsoen gaat en dat de landbouw rekening moet houden met grote veranderingen in de landbouw. Bovendien dreigt er een stroomtekort. Voor hun energieproductie zijn landen als Ecuador, Peru en Bolivia voor 50 procent afhankelijk van water.

Ramírez: ‘Het is een vicieuze cirkel. Minder water voor energieopwekking leidt tot meer gebruik van fossiele brandstoffen. Dat verhoogt de uitstoot van CO2 weer, waardoor de temperatuur op aarde nog sneller stijgt. Het afkalven van de gletsjers in de Andes zou een waarschuwing moeten zijn.’