Nee, sociale media stompen de empathie dus niet af

'Als je zit te chatten, zie je elkaar niet. Hoe kun je dan weten hoe de ander zich voelt?', vat de Utrechtse orthopedagoge Helen Vossen het klassieke vooroordeel samen. 'Vandaar het beeld: jongeren worden steeds minder empathisch doordat ze zoveel op sociale media zitten.'

Minor detail: onderzocht was het nog nooit. En daar moest nodig verandering in komen, besloot Vossen. Samen met de Amsterdamse hoogleraar media, jeugd en samenleving Patti Valkenburg zette ze een volgstudie op. Een representatieve steekproef van in totaal 942 jongeren van 10 tot 14 jaar oud werd tweemaal uitgebreid bevraagd, met een jaar ertussenin. Over hun mediagebruik. Maar ook over hun vermogen emoties van anderen te herkennen ('Ik zie het als iemand vrolijk doet maar het eigenlijk niet is') en met andermans emoties mee te voelen ('Als een vriend van me bang is, voel ik me ook angstig').

Positief effect

En warempel. Jongeren die veel sociale media gebruikten, waren het jaar daarop een tikkeltje meer empathisch geworden - meer dan de jongeren die weinig appten en chatten. Het is een uitkomst die door Vossen omzichtig wordt verwoord: 'Het effect is maar klein en vervolgonderzoek moet dit bevestigen. Maar uit onze cijfers blijkt in elk geval niet dat sociale media slecht zijn voor de empathie. Eerder lijkt het gebruik van sociale media een positief effect te hebben.'

Logisch ook wel, vindt ze. Op sociale media als Whatsapp, Facebook of Instagram zijn jongeren vaak erg open over zichzelf. 'Omdat het toch een beetje anoniem is. En omdat je even kunt nadenken over wat je schrijft. Jongeren delen veel, kunnen zeer openhartig zijn over hoe ze zich voelen.'

En dat helpt allemaal bij het ontwikkelen van empathie voor de ander. 'Sociale media verruimen de mogelijkheid om sociale contacten te hebben en daardoor kun je meer oefenen.' Het verklaart ook waarom Vossen één aspect juist niet zag toenemen bij de grootgebruikers van sociale media: sympathie, het vermogen om medelijden te hebben met de ander. 'Sympathie is eerder een morele emotie. Het is niet een vaardigheid die getraind wordt, zoals empathie.'

Zijn er dus toch positieve effecten van Facebook, Snapchat en Whatsapp? 'We zien dat media-effecten meestal in een negatief daglicht worden geplaatst. Als we vinden dat mediagebruik leidt tot meer adhd, is dat een bevinding waarvoor meteen veel maatschappelijke aandacht is', beklaagt ze zich. 'Maar het is niet alleen kommer en kwel.'

Wat je er nog meer mee kunt? Vossen mijmert al over programma's waarbij je de nuttige effecten van sociale media inzet om kinderen die moeite hebben met empathie te trainen. Wie weet, ooit, op een dag. 'Eerst moeten we deze bevindingen verder uitwerken. Begrijpen welke processen hier precies een rol spelen', zegt ze. 'Dit is pas het begin.'