Nederland draait geldkraan dicht van beroemd onderzoek naar zwarte gaten

Vanaf september 2020 is het geld van het Nederlandse team dat meewerkt aan de Event Horizon Telescope op. Vier verzoeken om vervolgfinanciering werden door NWO niet gehonoreerd.

De Event Horizon Telescope haalde dit jaar wereldwijd de voorpagina’s met de eerste foto van een zwart gat. Nederland speelde bij die bijzondere prestatie een prominente rol. Nederlandse universiteiten leverden onder meer het hoofd van de wetenschappelijke raad, de projectleider en een van de bestuursleden. ‘We hebben als Nederland veel geïnvesteerd om die prominente plek aan de tafel te krijgen’, zegt projectleider Remo Tilanus (Universiteit Leiden). ‘Nu dreigen we die plek weer te verliezen.’

Zo is er bijvoorbeeld geen geld meer om nieuwe jonge onderzoekers – promovendi en postdocs – aan te nemen. In de praktijk doen zij het leeuwendeel van het wetenschappelijk handwerk. Een nieuwe Europese onderzoeksbeurs zou het Nederlandse project nog kunnen redden, maar zekerheid daarover volgt pas in 2021.

‘In de steek gelaten’

Heino Falcke, hoofd van de wetenschappelijke raad van EHT en mede-aanvrager van de financieringsverzoeken bij NWO, spreekt in een interview met de Volkskrant zijn teleurstelling uit over de afwijzingen. ‘Ik voel me een beetje moe en in de steek gelaten door de Nederlandse wetenschap’, zegt Falcke, die wel benadrukt dat hij dankbaar is voor het geld dat hij in 2011 ontving dankzij de prestigieuze Spinozapremie van NWO.

Astronoom Vincent Icke (Universiteit Leiden), zelf niet bij EHT betrokken, vindt dat NWO bij het beoordelen van aanvragen de maatschappelijke impact sterker zou moeten meewegen. ‘De overheid wenst dat wetenschappers hun werk onder de aandacht van het publiek brengen, maar dan moet de maatschappelijke impact van dat werk ook meewegen in de financiering. Het EHT-onderzoek haalde wereldwijd de voorpagina’s.’

Een woordvoerder van NWO laat weten dat zij niet reageren op individuele gevallen. ‘Onderzoekers die het niet eens zijn met de beslissing kunnen gebruikmaken van een officiële bezwaarprocedure.’

Volgens Tilanus heeft het geen zin om terug te kijken. ‘Het feit is: er is geen geld meer. Dat heeft de maatschappij zo besloten. Maar de consequenties moeten helder zijn. We gooien onze eerdere investeringen nu eigenlijk weg.’ Tilanus zegt dat hij waarschijnlijk naar een Amerikaanse universiteit overstapt om zijn werk daar voort te zetten.

Ruim 12 miljoen

Deze week maakte de Amerikaanse tegenhanger van NWO, de National Science Foundation, bekend dat de Amerikaanse astronoom Shep Doeleman, samen met Falcke initiatiefnemer van de EHT, ruim 12 miljoen dollar krijgt voor doorontwikkeling van de EHT.

Na vragen van de Volkskrant wilde Doeleman niet zeggen wat de gevolgen zijn wanneer Nederland geen geld meer levert. Via e-mail laat hij weten: ‘We verwachten dat iedereen, ook de onderzoekers uit Nederland, meedoen. We zien dit als het begin van een internationale samenwerking.’ Voorlopig gaat het nieuwe onderzoeksgeld echter alleen naar onderzoekers verbonden aan Amerikaanse universiteiten.

Volgens zowel Tilanus als Falcke zijn de gevolgen duidelijk: zonder nieuw geld is de huidige rol van Nederland voorbij. ‘Wetenschap wordt soms hard gespeeld’, zegt Falcke. ‘Vergelijk het met voetbal: als Ajax geen geld meer heeft, kan het ook niet floreren in de Champions League. Zelfs in de wetenschap draait het soms helaas om ordinaire euro’s.’