Mogelijk oudste verrekijker ooit in Delft gevonden
Delftse archeologen hebben bij het graven van de nieuwe spoortunnel in de stad mogelijk het oudste verrekijkertje ooit gevonden. Dat hebben specialisten van museum Boerhaave in Leiden de afgelopen weken vastgesteld na onderzoek van het verroeste blikken buisje met lenzen, dat aanvankelijk voor een kogelhuls was aangezien.
Het kijkertje stamt uit de vroege 17de eeuw, concluderen zij vanwege het primitieve slijpwerk en de bar slechte kwaliteit glas van de lenzen, vol belletjes en ongerechtigheden.
Het kijkertje heeft een vergroting van ongeveer vijfmaal, blijkt uit optische metingen aan de lenzen in het lab in Leiden. 'Vooral het voorste glaasje is zo primitief dat het nauwelijks te herkennen was als lens', zegt conservator Tiemen Cocquyt van Boerhaave. 'Maar na schoonmaken doet het kijkertje het echt weer.'
17de-eeuwse gravures
Kort na de uitvinding van de Hollandse telescoop in 1608 in Middelburg was Delft een bekende producent van lenzenkijkers, weten historici. Op gravures uit die periode zijn vergelijkbare kijkertjes te zien, maar tot nog toe leek er in Nederland niet één bewaard gebleven. Wereldwijd zijn er minder dan twintig bekend. De oudst bewaarde kijkers in Nederland stammen pas van tweede helft 17de eeuw, onder meer uit de collectie van Christiaan Huygens.
'Dit is in elk geval het oudste exemplaar in Nederland, en mogelijk zelfs internationaal het oudste', zegt de Utrechtse wetenschapshistoricus prof. Albert van Helden, specialist in oude optica, enthousiast. De oudste Nederlandse kijkers, vermoedt hij, zijn weggeroest door de toepassing van blik. In bijvoorbeeld Italië en Frankrijk werd van meet af aan messing gebruik, wat beter bewaard blijft.
Gegoede Delftse burger
Hij vermoedt dat het kijkertje, gevonden in een oude gedempte gracht, ooit door een gegoede Delftse burger zal zijn gebruikt, bijvoorbeeld bij publieke bijeenkomsten. 'Voor militair gebruik is de vergroting eigenlijk ontoereikend, daarvoor had men al snel betere instrumenten.'
Volgens Van Helden gaat het bij de Delftse vondst om een ongekend primitieve kijker, die alleen al om die reden van ruim voor 1650 moet stammen. 'Tegen die tijd wordt er geen blik meer gebruikt en veel beter glas, dat beter geslepen is.'
Conservator Cocquyt sluit uit dat het om een later goedkoop prul gaat. 'Het blik lijkt op plaatsen verguld, wat erop duidt dat het een serieus en kostbaar instrumentje was. Alleen: in een tijd dat de techniek nog niet heel ver gevorderd was.'
Het kijkertje wordt vanaf volgende week tentoongesteld in Museum De Prinsenhof in Delft.
undefined
