Megastofzuigers proberen lucht in Eindhoven te zuiveren: werkt dit?

Kan de lucht in de stad schoner worden door met reuzestofzuigers fijnstof te verwijderen? Eindhoven experimenteert hier de komende drie maanden mee. Bij de ondergrondse parkeergarage bij het Stadhuisplein zijn dertig installaties opgesteld die roet en kleine stofdeeltjes uit de uitlaat van auto's uit de lucht halen, waarna schone lucht de stad in stroomt.

De proef is de eerste ter wereld waarbij wetenschappers onderzoeken wat het effect op de lokale luchtkwaliteit is van dit soort reuzestofzuigers. De gemeente Eindhoven werkt ervoor samen met de TU Eindhoven. Er is voor de locatie bij het Stadhuisplein gekozen omdat de garage wordt omgeven door hoge gebouwen, waardoor de vervuilde lucht in de luwte blijft hangen. Het schoner maken van de lucht zou hier daarom merkbaar moeten zijn.

Fijnstof en roet ontstaan bij de verbranding van diesel en benzine in auto's en trucks, maar het is ook afkomstig van banden en remschijven. Hoewel de hoeveelheid fijnstof de afgelopen tien jaar in Nederland flink is afgenomen, kampen veel binnensteden op plekken waar veel verkeer is nog met normoverschrijdingen. Door grote filters te plaatsen op plekken waar veel fijnstof voorkomt, zoals bij parkeergarages, willen de onderzoekers achterhalen of daarmee de lucht schoner gemaakt kan worden.

Ionisatie

Eerder hadden ze al met behulp van computermodellen gekeken hoe groot het reinigende effect van filters kan zijn. Door nu in de praktijk te testen, kunnen ze zien hoe goed de modellen presteren en kunnen ze deze verbeteren.

'Hoe goed deze filters in de echte wereld presteren hangt af van vele factoren, zoals windsnelheid, temperatuur, vochtigheid', zegt hoogleraar bouwfysica Bert Blocken, die namens de TU Eindhoven bij het project betrokken is. 'De effecten zijn uiteraard het grootst in de buurt van de installaties.'

De installaties maken gebruik van het principe van ionisatie. Door de passerende roet- en stofdeeltjes een positieve lading te geven, zweven ze naar een negatief geladen plaat onder in de installatie, waar ze aan blijven 'plakken'. Een schraper verwijdert vervolgens de roet- en stofkoek, vergelijkbaar met hoe een krabber rijp van een voorruit verwijdert na nachtvorst. Het zwarte poeder kan vervolgens worden opgeslagen en als afval verwerkt.

De fijnstofstofzuigers werken het best op plekken waar de concentraties hoog zijn en waar de luchtstroming gecontroleerd is, zoals in parkeergarages en verkeerstunnels, zegt Blocken. Op dit soort locaties kan met relatief weinig inspanning vuile lucht worden opgeschoond, stelt hij.

Volgens de onderzoekers wijzen hun computermodellen erop dat tientallen tot honderden van dit soort apparaten in de openlucht de hoeveelheid fijnstof met de helft kan verminderen. Hoeveel er precies nodig zijn, is nog onduidelijk. 'Veel', zegt Blocken. 'Maar hoeveel precies kan ik pas beantwoorden wanneer deze studie afgerond is.' Dat zal vermoedelijk maart volgend jaar zijn. 'Maar het is een groot probleem, en meestal hebben grote problemen grote oplossingen nodig.'

De Eindhovense fijnstofafvanger is overigens niet de eerste in zijn soort; eerder ontwikkelde kunstenaar Daan Roosegaarde samen met de TU Delft de Smog Free Tower, die in Rotterdam fijnstof uit de lucht ving. Nieuw aan de proef in Eindhoven is dat nu ook in de praktijk het effect gemeten wordt. Bij de toren van Roosegaarde is geen meting gedaan.

Correctie: in een eerdere versie van dit artikel stond dat voor de Smog Free Tower geen metingen zijn gedaan. Dit klopt niet. Uit een onderzoek dat eveneens door de TU Eindhoven is gedaan, blijkt dat in een open veld bij windstil weer reducties van 25 tot 45 procent worden bereikt voor verschillende typen fijnstof, in een straal van twintig meter rond de toren.

Het RIVM zegt dat het verlagen van fijnstofconcentraties 'altijd' gunstig is, omdat er geen veilige ondergrens bestaat voor de niet-natuurlijke vorm. Minder is daarom beter. Of de Eindhovense methode zinvol is, moet volgens een woordvoerder per situatie en oplossing worden bepaald. 'In het algemeen is het niet efficiënt om emissies in een stad te faciliteren en die vervolgens na verspreiding weer uit de lucht te gaan filteren.'

Slim inzetten

Ook Blocken stelt dat het vermoedelijk weinig zin heeft om de hele stad vol te zetten met filters. 'Dat is een beetje dweilen met de kraan open. Je moet dit doen op plaatsen waar de vervuiling hoog is.'

Een ander argument is dat het probleem wordt verplaatst. De apparaten verbruiken energie (266kilowattuur per dag - het verbruik van ongeveer 25 huishoudens - in de huidige opstelling), waardoor de stroomcentrale verderop harder moet draaien en daardoor meer schadelijke stoffen uitstoot. 'Het hangt natuurlijk af hoe die energie wordt opgewekt', zegt Blocken. 'Dit zou uiteraard met groene stroom moeten gebeuren.'

De apparatuur is volgens hem zeer efficiënt: een filter gebruikt net zo veel stroom als vier ouderwetse gloeilampen. Het RIVM is niet per se tegen het opschonen van stadslucht op deze manier. Het effect op de volksgezondheid kan positief zijn, ook als elders de uitstoot daardoor toeneemt, zolang daar minder mensen wonen dan op de plek waar de lucht wordt gekuist.