Leidse studie ziet oorzaak diabetes: alvleesklier 'vergist' zich soms bij aanmaken cellen
Diabetes type 1 is niet de schuld van een ontspoord afweersysteem, zoals tot nu altijd werd aangenomen. De fout ligt bij de cellen die in de alvleesklier insuline moeten maken, maar zich daarbij soms vergissen. Dat schrijven Leidse wetenschappers in het tijdschrift Nature Medicine.
Bij patiënten met diabetes type 1 vernietigt het immuunsysteem de bètacellen in de alvleesklier, de cellen die insuline aanmaken. Insuline is het hormoon dat de glucosehuishouding in het lichaam regelt. Lang werd gedacht dat het immuunsysteem daarbij blundert. Nu blijkt dat de bètacellen niet zomaar worden aangepakt: die cellen maken soms per vergissing in plaats van insuline een verkeerd eiwit aan, en daarop reageert het immuunsysteem. 'De afweer van patiënten is dus juist heel goed', zegt Bart Roep, hoogleraar diabetologie in het LUMC. 'Het immuunsysteem reageert met de beste intenties. Patiënten betalen alleen een hoge prijs voor die uitstekende afweerreactie.
Vergissing
Celbioloog Arnaud Zaldumbide ontdekte hoe de bètacellen de fout in gaan: het gen dat de code bevat voor de aanmaak van insuline moet eerst worden gekopieerd en daarbij kiest de cel soms een verkeerd startpunt. Gevolg is dat de code niet meer helemaal klopt en een verkeerd eiwit wordt aangemaakt. Zo vreemd is dat niet, zegt Roep. 'De bètacel is in het lichaam de hardst werkende cel, die in een minuut tijd een miljoen moleculen insuline kan maken. Het gen voor insuline wordt in hoog tempo afgelezen. Dan hoeft het maar een paar keer mis te gaan.'
Coen Stehouwer, hoogleraar interne geneeskunde in Maastricht, noemt de Leidse bevindingen 'in beginsel interessant'. Maar volgens hem maakt de studie niet duidelijk hoe vaak het mechanisme bij mensen voorkomt. De onderzoeksgegevens wijzen uit dat niet bij alle mensen het immuunsysteem daadwerkelijk reageert op de vergissing van de bètacellen, aldus Stehouwer. 'Dit mechanisme kán optreden maar of dat ook altijd, of meestal gebeurt, kan op grond van deze studie niet worden aangetoond.'
Stress
Waarom de bètacellen zich soms vergissen, is niet helemaal duidelijk. De Leidse onderzoekers hebben in het lab aangetoond dat de cellen eerder ontsporen als ze in aanraking komen met een virus. Roep denkt dat ook zogeheten metabole stress een rol kan spelen. 'De combinatie van weinig bewegen en veel calorieën is voor de cel niet fijn.' Ook de invloed van de miljarden darmbacteriën in de buurt kan meespelen.
Roep verwacht dat de nieuwe kijk op de ziekte ook de behandeling zal veranderen. Als, bijvoorbeeld met medicijnen, het comfort van de bètacellen toeneemt, maken de cellen mogelijk minder fouten en blijven ze gespaard. Genezing ligt in het verschiet, maar vooralsnog is het al belangrijk als de voortgang van de ziekte kan worden gestopt, zegt Roep. Als bètacellen niet meer op grote schaal door het immuunsysteem worden vernietigd, en de cellen in de alvleesklier maar een klein beetje insuline kunnen aanmaken, geeft dat al veel minder complicaties van de ziekte, zegt hij. 'Voor veel patiënten is dat ook al een vorm van genezing.'
