Kosmische beeldenstorm: hoe amateur beeldbewerkers prachtige ruimtefoto's maken

Al die schitterende ruimtefoto’s van planeten, nevels en sterrenstelsels? Daar kun je ook zélf mee aan de slag. Tal van amateurbeeldbewerkers steken zo’n beetje al hun vrije tijd in astronomische plaatjes. Soms worden er zelfs ontdekkingen gedaan.

Judy Schmidt start haar computer op, surft naar het professionele data-archief van ruimtetelescoop Hubble en gaat op zoek naar de zwart-witfoto’s van de Carinanevel die in februari 2010 in verschillende golflengtegebieden zijn gemaakt met de Wide Field Camera 3. Zorgvuldig verwijdert ze beeldruis als gevolg van kosmische straling. Met behulp van speciale Fits Liberator-software voegt ze de drie zwart-witbeelden minutieus samen tot een spectaculaire kleurenfoto, die even later online gaat.

Maar Judy Schmidt (37) is geen sterrenkundige. Ze werkt niet op het Space Telescope Science Institute, maar in haar huiskamer in Modesto, Californië. Het werken met originele ruimtefoto’s is haar hobby, en de ruwe data zijn voor iedereen beschikbaar die ermee uit de voeten kan.

Schmidt is niet de enige die zich heeft verdiept in astronomisch fotoshoppen. Wereldwijd buigen tal van amateurbeeldbewerkers zich in hun vrije tijd over foto’s van planeetverkenners, ruimtetelescopen en marskarretjes, met doorgaans indrukwekkende resultaten. Soms worden er zelfs nieuwe ontdekkingen gedaan.

Zo ontdekte Emily Lakdawalla (45) uit Los Angeles heiige lagen in de dampkring boven bergtoppen op Mars. ‘Ik kwam ze tegen op foto’s van een kleine hulpcamera van de ruimtesonde Mars Express’, zegt ze, ‘die wordt sindsdien als volwaardig wetenschappelijk instrument beschouwd.’

Schmidts naam staat over een tijdje wellicht in de auteurslijst van een wetenschappelijke publicatie over sterrenstelsel IC 5063. In dat stelsel kwam ze merkwaardige, waaiervormige ‘schaduwbanden’ op het spoor, waarvan de aard nog steeds een raadsel is.

Grote Rode Vlek

Wetenschappers hebben meestal meer aan cijfers en meetgegevens dan aan mooie foto’s. Ruimtesonde Juno, die onderzoek doet naar de inwendige opbouw van de reuzenplaneet Jupiter, kreeg bijvoorbeeld maar een simpel cameraatje mee. De noodzakelijke beeldbewerking werd bij wijze van experiment (en uit geldgebrek) overgelaten aan het grote publiek.

Dat valt nog niet mee, want Juno vliegt met hoge snelheid over de wolkentoppen van de planeet terwijl hij zijn plaatjes schiet. Die beelden moet je dus allemaal perspectivisch corrigeren. Daarnaast maakt Juno foto’s door vier kleurfilters, je krijgt pas een mooi eindresultaat als je die zorgvuldig samenvoegt.

Toen Juno in 2017 over de Grote Rode Vlek vloog – een kolossale wervelstorm in de dampkring van Jupiter – was grafisch vormgever Jason Major (44) uit Warwick in de Amerikaanse staat Rhode Island de eerste die de binnengekomen data in een mooie foto wist om te zetten. Die haalde dan ook de site van Nasa en het Amerikaanse weekblad Newsweek.

Major werkt overigens vooral met de foto’s die ruimtesonde Cassini heeft gemaakt van Saturnus en zijn ringen en manen. ‘Er zijn enorm veel opnamen gemaakt in de 13 jaar dat Cassini actief was’, zegt hij ‘die zijn zo onvoorstelbaar mooi en ik vind ze veel concreter dan de nevelfoto’s van Hubble.’

Ook bij Emily Lakdawalla draait het allemaal om schoonheid. Lakdawalla is geoloog en sinds 2001 werkzaam bij The Planetary Society. ‘Maar het beeldbewerken begon ooit als hobby’, zegt ze, ‘en ook als ik een andere baan had, zou ik het zijn blijven doen.’

Zelf schitterende beelden samenstellen van andere prachtige plekken in het zonnestelsel geeft haar de meeste voldoening. Zo creëert ze Marspanorama’s op basis van tientallen of honderden afzonderlijke foto’s van robotwagentjes als Opportunity en Curiosity.

‘Het gaat in de wetenschap nooit om esthetiek, maar die voegt wel veel toe’, zegt Lakdawalla. ‘De officiële teams van al die ruimtemissies komen daar nooit aan toe. Vaak hebben ze er ook de expertise niet voor.’

Platte aarde

Of de tijd. Beeldend kunstenaar Seán Doran (50) uit Twickenham, even buiten Londen, steekt vele maanden werk in het aan elkaar plakken van foto’s die vanuit ruimtestation ISS van de aarde zijn gemaakt. Zo heeft hij adembenemende video’s gemaakt in ultrahoge resolutie, zoals Orbit en Earthbound.

Net als zijn ‘collega’s’ krijgt Doran veel enthousiaste feedback van professionele wetenschappers. ‘Helaas roepen mijn video’s ook veel reacties op van complotdenkers en platte-aardegelovers’, zegt hij.

Daarnaast werkt Doran ook graag met de Jupiterfoto’s van Juno. Waar Lakdawalla altijd de werkelijke kleuren zo dicht mogelijk probeert te benaderen, staat Doran zich de nodige artistieke vrijheid toe. ‘Ik beschouw mijn werk als gestileerd realisme’, zegt hij.

Wat de amateurbeeldbewerkers gemeen hebben is dat ze al op jonge leeftijd gefascineerd raakten door sciencefiction, dinosaurussen, het heelal of wetenschap in het algemeen. En dat ze nu niets liever doen dan anderen deelgenoot maken van de schitterende beelden die de kosmos oplevert. Meestal via Twitter en Flickr, en vrijwel altijd gratis.

Geen restricties

Voor Judy Schmidt is het echt een uit de hand gelopen hobby. Schmidt, ooit werkzaam als grafisch vormgever, maakt vooral gebruik van Hubblefoto’s. ‘Ik ging altijd ervan uit dat de oorspronkelijke data alleen beschikbaar waren voor onderzoekers’, zegt ze. ‘Er ging een wereld voor me open toen bleek dat dat niet zo was.’

Joe Depasquale, beeldbewerkingsspecialist van het Space Telescope Science Institute in Baltimore, Maryland, bevestigt dat alle archieven openbaar zijn, al moet je er wel je weg in weten te vinden: ‘Je mag ermee doen wat je wilt. Er zijn geen restricties.’

Depasquale werkt af en toe nauw samen met Schmidt, onder andere bij de foto’s die vijf jaar geleden werden gepubliceerd ter gelegenheid van Hubbles 25ste verjaardag. ‘Ik ken ook geen voorbeelden van ‘amateurbeelden’ waarmee we als professionals ongelukkig waren’, zegt hij. ‘Iedereen gaat altijd heel deskundig en zorgvuldig te werk.’

Digitaal beeldend kunstenaar Mattias Malmer (42) uit Stockholm (‘Ik ben de heelal- en dinofase nooit ontgroeid’) richt zich het liefst op de echt uitdagende klussen, waar anderen nauwelijks aan toe komen. Zoals het creëren van 3D-modellen en stereoscopische beelden op basis van afzonderlijke foto’s.

‘Voor een officiële presentatie over de Europese komeetverkenner Rosetta, in Cité des sciences et de l’industrie in Parijs, leverde ik in 2014 de 3D-beelden die ik van de komeet had gemaakt’, zegt Malmer. ‘Dankzij mijn foto’s zat president Hollande met zo’n maf rood-groen brilletje op in de zaal.’

Wie de beste resultaten behaalt? Daar gaat het helemaal niet om, aldus Judy Schmidt. ‘Competitie met anderen is een gevaarlijke valkuil. De enige met wie ik de competitie aanga ben ik zelf. Als het even kan, moet elk nieuw beeld weer beter en mooier zijn dan het vorige.’