KNAW: niet één Harvard aan de Noordzee, maar grote diverse Universiteit van Nederland
Onderlinge concurrentie holt de Nederlandse wetenschap gevaarlijk uit. Beschouw de universiteiten daarom liever als delen van één grote, internationaal vooraanstaande Universiteit van Nederland.
Ze begrijpt het wel, zegt voorzitter José van Dijck van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, kortweg KNAW. 'Als de nood aan de man komt, gaat natuurlijk iedereen voor zijn eigen belang. Maar we moeten ons realiseren dat juist gemeenschappelijkheid, samenwerking en vriendelijke competitie de Nederlandse wetenschappen zo krachtig hebben gemaakt.'
En de nood, zegt haar vicepresident annex toekomstig opvolger Wim van Saarloos, ís aan de man. Vanmiddag komt de KNAW bijeen voor de traditionele jaarrede van de president. Op tafel ligt de basis voor dat verhaal: een essay van beide wetenschapsbestuurders, vol cijfers en analyses. En het idee om de Nederlandse universiteiten op te vatten als delen van een groter geheel. Noem het de echte Universiteit van Nederland. 'Die verder bouwt op onze sterktes.'
Het stuk is niet zomaar het zoveelste pleidooi voor meer geld voor de wetenschap, zegt Van Dijck nadrukkelijk. 'Er zijn talloze rapporten die cijfers aandragen en betere funding bepleiten. Die cijfers en dat pleidooi staan hier ook in, maar wat het anders maakt is het verháál. De Nederlandse wetenschap is heel goed, maar we leggen ook uit waardoor dat komt. En we merken op dat juist daar zaken beginnen mis te lopen.'
De hoge kwaliteit van de wetenschap in Nederland staat buiten discussie, zegt Van Saarloos, bladerend door het essay. Tweede producent van wetenschappelijke artikelen ter wereld, tweede ter wereld in citaties ervan, koploper in Europese researchbeurzen, in alle vakgebieden boven de wereldnorm, koploper in citaties per geïnvesteerde euro, en alle universiteiten dicht bijeen in de mondiale top-200.
Hoogvlakte
De Nederlandse universiteiten, zegt Van Dijck, vormen een kwalitatieve hoogvlakte. 'Volgens sommigen is dat een teken van middelmatigheid. Dat is het echter niet. Het is een teken dat we een effectief geheel vormen.' Oproepen, zoals onlangs nog, om ergens één universiteit naar Harvard-niveau te tillen, vindt ze een slecht idee. 'Dat ontkent alles waar we nou net zo goed in zijn.'
Het punt, tekent de vicepresident er bij aan, is dat al dat prachtigs resultaten van inspanningen in het verleden zijn. 'Het is niet gezegd dat dat ook zal blijven. Sterker: wij vermoeden dat juist de typisch Nederlandse sterke kanten aan het afkalven zijn.' Die sterke kanten, zegt Van Dijck, zitten vooral in het immateriele. In gemakkelijk samenwerken, de poldercultuur, korte afstanden - ook letterlijk, en een sterke internationale oriëntatie. 'Onderzoekers zijn gewend om te werken met de beste mensen, ook als die elders zitten. Ik heb lang in de VS gezeten. Daar deed je dat gewoon niet.'
Het afkalven van het Nederlandse wetenschapssysteem is ontstaan door een reeks factoren van groeiende studentenaantallen zonder ruimere financiering, het wegvallen van de aardgasbaten voor research, toenemende politieke druk om onderling harder te concurreren, met de industrie te werken en zelfs de zogeheten matching, waarbij een universiteit zelf geld moet bijleggen bij een verworven researchbeurs. 'De dijken worden nu versterkt met materiaal uit de basis, het fundamentele onderzoek', formuleert Van Dijck het. 'Dat kan niet eindeloos goedgaan.'
Geld
Deels is gezonde wetenschap namelijk wel een kwestie van geld, zegt Van Dijck. Nederland - zowel overheid als bedrijfsleven - spendeert relatief weinig aan onderzoek en innovatie. De KNAW onderschreef vorig jaar nadrukkelijk het pleidooi van de Kenniscoalitie voor een miljard euro per jaar structureel meer voor wetenschap. Dat geld, vinden de KNAW-bestuurders nadrukkelijk, moet vooral in een gezonder wetenschapssysteem worden gestoken. 'Wat politiek best lastig te verkopen is', beseft Van Saarloos, die het opstel net naar formateur Zalm in Den Haag heeft gestuurd. 'Met een project kun je zwaaien, met een hersteloperatie maak je minder goeie sier.'
Hij schetste, aanvankelijk als grap, voor een eerdere versie van het vertoog wel eens eigenhandig een collegekaart voor de University of the Netherlands, tevens ov-chipkaart voor soepel interuniversitair verkeer. Om te benadrukken dat de Nederlandse wetenschap op een unieke manier samenhangt. 'We pleiten niet voor het bestuurlijk samengaan van universiteiten, absoluut niet, maar wel voor het besef dat samenhang onze kracht is. Bovendien kun je ermee aankomen in het buitenland, vind ik.'
Lees meer over de discussie rond Harvard aan de Noordzee
Stop met de hysterie over Harvard aan de Noordzee
Een topuniversiteit, zelfs met lage kosten, wordt een wit bolwerk in Nederland, meent Marleen Stam-Gibbs. Ze vraagt zich af of de samenleving wel baat heeft bij een instituut voor voornamelijk de kinderen van hoogopgeleide witte ouders. 'Ik ben niet tegen zo'n topuniversiteit, maar ik denk dat er veel haken en ogen aan zitten.'
Nederland moet flink investeren in een Harvard aan de Noordzee
Nederland moet met de vestiging van een topuniversiteit de middelmatigheid als norm doorbreken, schrijft Simon van Teutem, die binnenkort gaat studeren aan de London School of Economics. 'Jaarlijks verspillen we het talent van duizenden topscholieren door een gebrek aan uitdaging.'
