Klimaatplannen mislukt? ‘Dam dan de Noordzee in’

In 2013 woonde de Deense kustbeschermingsingenieur Carlo Sørensen tijdens een congres een presentatie bij over hoe ver Kopenhagen onder de zeespiegel zou komen te liggen in 2200 en 2300. ‘De aanwezigen verklaarden de spreker voor gek’, zegt Sørensen. ‘Had meneer soms te veel paddo’s gegeten?’ Maar deze maand haalde een idee om dat rampenscenario te voorkomen ineens de wereldpers, tot aan The New York Times toe. Deze keer was de toon serieuzer.

Een Nederlandse en een Zweedse onderzoeker berekenden dat twee enorme dammen in de Noordzee – met een gezamenlijke lengte van bijna twintig keer de Afsluitdijk – financieel en technisch haalbaar zijn. De voorgestelde Northern European Enclosure Dam (NEED) verbindt Schotland met Noorwegen, en Engeland met Frankrijk. Gezamenlijk sluiten ze daarmee de gehele Noordzee – van het Kanaal tot de Oostzee – af van de Atlantische Oceaan. De dammen beschermen daarmee in het jaar 2100 de 25 miljoen mensen die er nu in 15 landen wonen, tegen een zeespiegel die 2 meter hoger zou liggen dan nu het geval is.

In 80 jaar tijd een zeespiegelstijging van twee meter? De Deltacommissie houdt het voor mogelijk, al kan het ook 30 centimeter zijn. ‘Nauwkeuriger schattingen zijn zeer welkom’, zegt Wim Uijttewaal, hoogleraar experimentele waterbouwkunde aan de TU Delft. ‘Want dan kun je beter inschatten welke maatregelen je moet nemen.’ Zeeweringen bouwen is een tijdrovend karwei – bij de Deltawerken kostte dat een paar decennia. ‘Dus je kunt ook weer niet te lang wachten met het verder uitwerken van scenario’s waarbij in de loop der tijd nog bijstellingen mogelijk zijn, zeker als de zeespiegelstijging straks groter blijkt dan verwacht.’

Een dam van 637 kilometer bouwen voor een nog moeilijk te voorspellen zeespiegelstijging is zeker niet ideaal, erkent oceanograaf Sjoerd Groeskamp, één van de onderzoekers achter de voorgestelde NEED. Toch is het goed om erover na te denken, zegt hij. ‘Want als we niets doen om de versnelde zeespiegelstijging door klimaatverandering te beperken, zou een NEED over 50 jaar wel eens de enige oplossing kunnen zijn.’

Volgens waterbouwkundehoogleraar Uijttewaal kan Nederland zich nog wel verdedigen tegen 2 meter meer water in de Noordzee. Groeskamp houdt het op 1 meter. Daarboven wordt het volgens hem moeilijker: ‘We moeten alle mogelijkheden bekijken en ons afvragen wat de beste oplossing is’.

Groeskamp en zijn collega Joakim Kjellsson vergelijken de kosten van NEED met de alternatieven van dijkbescherming en met een georganiseerde volksverhuizing. Een volksverhuizing lijkt hen niet haalbaar vanwege de maatschappelijke onrust die dit teweeg zou brengen – je verhuist niet even een half land – en op welk moment dan? Blijft over: ieder land voor zich. Maar ieder land zijn eigen dijken laten ophogen is volgens de onderzoekers duurder dan de NEED.

Technisch geen probleem

Ook Uijttewaal dacht er al eens aan. Hij vindt de berekeningen van Groeskamp correct gedaan. Puur technisch gezien valt zo’n dam wel te bouwen, aldus de hoogleraar. Ook de plaatsing van 100 gemalen die het water van de rivieren over de dam moeten pompen, lijkt haalbaar. ‘Maar zelfs Delftse ingenieurs willen echt niet de hele Noordzee leegpompen.’

Wat problematischer is: met NEED zou de Noordzee op den duur zoet worden en de Waddenzee, inclusief zeehonden, verdwijnen. Er zou geen uitwisseling zijn van zeeleven tussen de zee en de oceaan, de getijden zouden verdwijnen. Daarom ziet Uijttewaal meer in een dam die de Noordzee niet helemaal afsluit maar het diepe deel voor de Noorse kust vooralsnog openlaat. Dan kunnen schepen en vissen passeren. ‘Bovendien houdt ook een halfopen barrière al heel wat zeewater tegen bij extreme omstandigheden als springtij en stormvloed.’

Dat is ook nog zoiets: een te bouwen dam moet behoorlijk stevig zijn om stormen te kunnen weerstaan, want spoken kan het op de Noordzee. Met de kosten van een superzware stenen bekleding tegen golfaanval is volgens Uijttewaal onvoldoende rekening gehouden. Nu al zou voor de NEED al het zand dat men jaarlijks in de wereld gebruikt nodig zijn, becijferde Groeskamp. Dat is veel, maar niet onmogelijk, denkt hij, en wijst op het alternatief: ‘Alle dijken ophogen zou ook veel materiaal kosten. Hele steden verhuizen en opnieuw opbouwen nog meer.’

Waarschuwing

Groeskamp zelf ziet het liefst helemaal geen dam van het formaat NEED. De gevolgen van de zeebarrière voor de scheepvaart en de visserij zijn nog niet eens meegerekend in de kosten. Zijn doorrekening dient vooral als waarschuwing om al te grote klimaatverandering tegen te gaan, zodat zo’n rigoureuze maatregel niet nodig is.

Toch is het idee niet gek, zegt Sørensen. Hij denkt dat de tijd rijp is voor discussie, en de berekeningen van Groeskamp helpen daarbij. ‘Tien tot vijftien jaar geleden werd een vergelijkbaar voorstel belachelijk gemaakt. Maar als we dit niet willen, moeten we meer out of the box denken om andere oplossingen te verzinnen.’

Ingenieurs moeten daarom ook andere oplossingen doorrekenen, vinden de drie experts. Zelfs van terugtrekken voor het water in de vorm van grootscheepse verhuizingen zou je kunnen berekenen wat het kost, al lijkt Uijttewaal dat evenmin realistisch. ‘Je kunt niet de hele Randstad wegdenken.’

Klein lichtpuntje tot slot van de hoogleraar. Zo’n megadam als NEED hoeft niet alleen maar nadelen te hebben. ‘Misschien kun je de dam slim inrichten om zo getijdenenergie op te wekken.’