Nieuws
James Webb telescoop zwaait met ‘prachtige’ nieuwe foto van exoplaneet de deur open voor nieuw onderzoek
De James Webb Space Telescope heeft zijn eerste foto geschoten van een exoplaneet, een planeet die om een andere ster dan onze zon draait. De waarneming laat zien hoe krachtig de nieuwe ruimtetelescoop is.
Sterrenkundigen denken dat er rond elke ster, waarvan onze zon er maar één is, planeten draaien. Van zulke ‘exoplaneten’ zijn er nu ongeveer vijfduizend bekend, een minuscule fractie van het totale aantal. Maar directe waarnemingen van exoplaneten zijn zeldzaam: in het felle licht van de moederster is een exoplaneet zo dof als een vlieg op een vuurtoren. Voeg daar nog eens de gigantische afstand aan toe – maar liefst vierhonderd lichtjaar in dit geval – en het valt te begrijpen waarom er van die vijfduizend bekende exoplaneten maar twintig portretfoto’s zijn.
Toch was de planeet in kwestie, met de pakkende naam ‘HIP 65426 b’, al in 2017 op de foto gezet. Deze ‘tweede’ waarneming maakt desalniettemin veel los in de sterrenkundige wereld. Zo niet door het model, dan wel door de fotograaf: de James Webb Space Telescope. Met de laatste instrumenten en de grootste lens voor een ruimtetelescoop ooit, kan James Webb compleet nieuwe observaties doen, zelfs op bekende planeten.
Voorheen onzichtbaar licht
Dat komt ten eerste doordat de telescoop geen last heeft van de verstrooiende deeltjes in de aardatmosfeer, waar telescopen op de grond wel nog doorheen moeten turen. Daarnaast staat James Webb op een strategische afstand van de aarde, waardoor de ruimtetelescoop minder last heeft van de verstorende straling van de aarde.
Daardoor kan James Webb licht waarnemen dat voorheen nog onzichtbaar was, ook voor Webb’s voorganger Hubble. Veel informatie over exoplaneten, bijvoorbeeld over wolken in de atmosfeer, zit precies in die onbereikbare ‘kleuren’ licht verscholen. Daarom keken planetaire wetenschappers verheugd uit naar Webb's eerste kiekjes van exoplaneten.
‘Het is alsof je een kamer in wilt kijken, maar alleen door het sleutelgat in de deur kan kijken’, zegt Ignas Snellen, hoogleraar exoplaneten aan de Universiteit Leiden en niet betrokken bij het onderzoek. ‘Met James Webb kunnen we eindelijk de deur opengooien en écht naar binnen kijken.’
Ontstaansgeschiedenis
Zo kunnen sterrenkundigen nu informatie verzamelen over de chemische samenstelling van exoplaneten. Dat bleek ook al toen James Webb recent koolstofdioxide vond in de atmosfeer van een exoplaneet, een primeur. Onderzoekers zijn geïnteresseerd in dit soort chemische ontdekkingen, omdat ze waardevolle informatie kunnen geven over de ontstaansgeschiedenis van exoplaneten.
De gefotografeerde planeet is relatief jong – ‘maar’ 14 miljoen jaar oud. Ter vergelijking: de aarde ontstond ongeveer 4,5 miljard jaar geleden. Daarom zijn er nog sporen van het ontstaan te zien in het stelsel, zoals een stofring om de moederster. Die was tijdens de eerste observatie vijf jaar geleden nog niet in de waarneming verschenen.
Dit alles klinkt misschien interessanter dan de blokkerige foto op het eerste gezicht doet vermoeden. Het zal nog vele decennia duren voordat foto’s van exoplaneten iets weg zullen hebben van Google Maps. Maar dat mag voor Snellen en zijn collega’s over de hele wereld de pret niet drukken: ‘De beelden zijn prachtig, ze laten in één klap zien dat we hoge verwachtingen mogen hebben van James Webb, de komende twintig jaar.’
