Is zo’n vaccin niet vooral voordelig voor de industrie?

1. Het vaccin belast kinderen onnodig zwaar

Strikt genomen is dat correct. Het nieuwe meningokokkenvaccin beschermt behalve tegen de ‘oude’ variant C en de nieuw opkomende variant W ook tegen de stammen A en Y. De eerste komt in ons land niet voor; de tweede slechts een keer of tien per jaar. ‘Wrang’, schrijft de Stichting Vaccinvrij. ‘Des te meer stammen, des te meer er van het (baby)lichaampje gevraagd wordt.’

Wat de stichting er niet bij zegt, is dat een antistof meer of minder nauwelijks uitmaakt. Zie het immuunsysteem van de mens als een telefoonboek waarin ons lichaam noteert welke moleculen ‘vijandig’ zijn: in het telefoonboek staan duizenden stoffen, en bij een baby komen er per dag honderden nieuwe bij, omdat ons lichaam nu eenmaal met talloze bacteriën en andere ziektekiemen in aanraking komt. ‘We leven niet in een steriele wereld’, zegt Hans van Vliet van het Rijksvaccinatieprogramma van het RIVM desgevraagd.

Dus ja, er komen twee antistoffen ‘te veel’ in het lichaam. Maar al waren het er honderd, bij de dagelijkse stortvloed van nieuwe immuunsignalen valt dat volledig in het niet. Ter vergelijking: in het oude pokkenvaccin zaten een paar duizend antigenen.

En waarom niet gewoon alleen een vaccin tegen de W-variant? De reden is simpel: het vaccin tegen meningokokken-W is alleen beschikbaar als combinatievaccin, met A-, C- en Y-antigenen erbij. Het werd tot dusver vooral gebruikt als reizigersvaccin, voor onder meer Mekkagangers.

2. Zo’n vaccin is lekker cashen voor de industrie

Dat klopt. ‘Een vaccin dat toegevoegd wordt aan het Rijksvaccinatieprogramma levert een jaarlijkse vaste afzetmarkt op’, stelt de Stichting Vaccinvrij, en daar valt inderdaad weinig tegen in te brengen. De huidige vaccins, Menveo van GSK en Nimenrix van Pfizer, kosten rond de 60 euro per stuk – de precieze bedragen zijn geheim, niet uit schimmigdoenerij, maar vanuit de gedachte dat de industrie dan goedkope aanbiedingen kan doen zonder het meteen aan de grote klok te hangen.

Toch horen vaccins nauwelijks tot de medicijnen waarop uitgesproken critici zoals de Britse publicist Ben Goldacre en de Nederlandse oud-huisarts Dick Bijl hun pijlen richten. Vaccins worden immers een- of tweemalig toegediend: heel andere koek dan bijvoorbeeld antidepressiva, hartmiddelen en maagzuurremmers die patiënten blijvend slikken. Cynisch maar waar: voor de omzet van de farmacie zou het beter zijn om géén vaccins te geven, omdat ze ziekte voorkomen.

Er is nog iets, zegt gezondheidseconoom Matthijs Versteegh (Erasmus Universiteit Rotterdam). Vaccins worden niet toegevoegd aan het Rijksvaccinatieprogramma om de industrie te spekken, maar om de gezondheid te bevorderen. ‘Maatschappelijk staat de vraag voorop: vinden we de gezondheidswinst groot genoeg als we een bepaald bedrag uitgeven?’

3. Vaccins maken je (chronisch) ziek

Alzheimer, vermoeidheidssyndroom, spierfalen, autisme, adhd en kanker: geen ziekte die niet weleens aan de bijwerkingen van vaccins is toegeschreven. ‘Op het internet zijn duizenden schrijnende verhalen te vinden van meisjes die in rolstoelen terechtkomen, onvruchtbaar geworden zijn of last hebben van chronische ontstekingen of het chronische vermoeidheidsyndroom (...) na toediening van het HPV-vaccin’, foetert de Stichting Vaccinvrij.

Maar zulke claims berusten doorgaans op drijfzand. Op internet wemelt het inderdaad van de tragische anekdotes, maar in de grote, onafhankelijke onderzoeken verdampen dergelijke gevallen altijd tot botte pech: door puur toeval zal het nu eenmaal soms gebeuren dat iemand ziek wordt nadat hij of zij net een prik heeft gekregen. Bij het HPV-vaccin gaat het daarbij vaak om (al dan niet chronische) vermoeidheid: een klacht die vaak opduikt rond de leeftijd waarop tieners ook het vaccin krijgen.

Verwante, veelvuldig gehoorde klacht: in de vaccins zitten hulpstoffen, zoals aluminium, die een mens ziek maken. Los nog van het feit dat het metaal niet in het meningokokkenvaccin zit, gaan dergelijke claims voorbij aan het feit dat een gemiddeld mens dagelijks gemiddeld zo’n 8 milligram aluminium binnenkrijgt via groenten, fruit en andere voeding – zestien keer meer dan de halve milligram in een dosis HPV-vaccin.

4. Vaccins kunnen je doodmaken

De Stichting Vaccinvrij wijst op de bijsluiter bij het meningokokkenvaccin, waarin met zoveel woorden staat: ‘Zeldzame reacties, zoals een ernstige allergische reactie, zijn niet uit te sluiten.’

Maar dat is een standaardtoevoeging, ‘te vergelijken met de disclaimer die je soms ziet dat een product is gemaakt in een fabriek waar ook met pinda’s wordt gewerkt’, zegt Van Vliet. Volgens de cijfers van het RIVM komen allergische reacties op vaccins minder dan een op de miljoen keer voor. ‘De huidige vaccins zijn extreem veilig’, zegt Van Vliet. ‘We zouden er direct mee stoppen als er iemand aan zou overlijden.’

5. Het nieuwe vaccin werkt maar tijdelijk

Ook hierin hebben de critici strikt genomen gelijk. Het vaccin tegen meningokokken werkt maar een jaar of vijf, daarna begint de aantekening in het logboek van het immuunsysteem te vervagen. Mooi is dat, ‘de effectiviteit van dit vaccin is twijfelachtig en de duur van de bescherming is beperkt’, zoals Stichting Vaccinvrij het verwoordt.

Dat gaat echter voorbij aan de nogal complexe epidemiologische afwegingen achter de campagne. Meningokokken worden het meest verspreid door adolescenten, omdat dit een leeftijdsgroep is die uitgaat, mobiel is, veel contacten aanknoopt en door dat alles ook nog eens vaak vermoeid is en minder weerbaar. Vandaar dat het RIVM in eerste instantie juist déze groep wil inenten: alsof je het leger de pas af snijdt door zijn aanvoerroutes te bombarderen. Een tactiek die zich bewees tijdens de uitbraak van meningokokken C in 2002.

In dat licht is het geen ramp dat het vaccin afzwakt. ‘Op het moment dat de bacterie niet meer circuleert, hoef je ook die langdurige bescherming niet meer te hebben’, zegt Van Vliet.