Is je lievelingsdier te vervangen door een gekloonde variant?

'Oude Winnie kan niet zo ver meer lopen', zegt Rebecca Smith. Haar 14 jaar oude tekkel ligt uit te hijgen op een wandelpad, de snuit plat op de grond. Smith draagt de hond uiteindelijk het laatste stukje naar haar huis in de Londense wijk Battersea. 'Dat doe ik graag nu ze bejaard is', vertelt ze, terwijl ze over een licht vlekje op de bek van het dier wrijft. 'Deze hond heeft mij door een heel moeilijke periode gesleept in mijn jeugd. Daar ben ik haar nog steeds dankbaar voor.' Smith had zich voorgenomen nooit meer een andere hond te nemen, zelfs niet als Winnie zou sterven. 'Ik dacht dat geen enkele hond haar kon vervangen.' Toch loopt er nog een tekkel voor haar uit: kleiner, jonger en duidelijk fitter. Op de snuit van het dier zit een wit vlekje, net als bij Winnie.

Het jonge dier snelt het terras van een nabijgelegen café op. 'Mini Winnie hierkomen!', roept Rebecca. Ze rent achter het dier aan en trekt haar uiteindelijk onder een tafel vandaan, met de andere tekkel nog op haar arm. Enkele cafébezoekers kijken geamuseerd toe. 'Gelukkig vroeg niemand of de honden moeder en pup zijn', zegt Smith even later. 'Ik heb niet altijd zin om het hele verhaal te vertellen over de geboorte van Mini Winnie, mensen geloven het vaak niet.'

De twee tekkels zijn geen moeder en dochter. Hun verwantschap gaat volgens Smith veel verder: ze delen al hun genen. Mini Winnie werd in 2014 verwekt uit een stukje huid van Winnie, de oudere tekkel. Dat gebeurde bij het Zuid-Koreaanse Sooam Biotech, het enige laboratorium ter wereld waar hondenbezitters een genetisch identieke plaatsvervanger van hun hond kunnen bestellen. De website van het lab leest als een sciencefictionboek. Hondenbezitters wordt geadviseerd het dna van hun overleden hond op de juiste manier veilig te stellen, zodat het bedrijf het dier een tweede leven kan geven. 'Plaats het kadaver absoluut niet in de vriezer, maar omwikkel het lichaam met natte handdoeken en bewaar het in de koelkast.' Sinds de oprichting in 2009 kloonde Sooam Biotech ruim driehonderd viervoeters voor de rijken der aarde (en ook enkele honderden speurhonden voor politiediensten en douanes).

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Commerciële nageboorte

De onderneming is de commerciële nageboorte van een lange reeks wetenschappelijke experimenten. Het schaap Dolly was in 1996 de eerste kloon die ter wereld werd gebracht aan de Universiteit van Edinburgh. Sindsdien zijn er door wetenschappers genetische kopieën gemaakt van honden, katten, paarden, schapen, geiten, wolven, kamelen, stieren, koeien, ezels, fruitvliegjes en varkens. Toch hebben de gekloonde honden van Sooam Biotech iets schimmigs. De prijzen voor de dieren zijn hoog 100.000 dollar per stuk en het meesterbrein achter het bedrijf is niet bepaald van onbesproken gedrag. De Zuid-Koreaanse topwetenschapper Woo Suk Hwang was begin 2005 nog een nationale held, omdat hij er als eerste in was geslaagd menselijke stamcellen te produceren; een veelbelovende techniek voor de behandeling van allerlei ouderdomsziektes. Maar later dat jaar gaf hij toe gegevens in het onderzoek te hebben vervalst en nam hij gedwongen ontslag aan de Universiteit van Seoul.

Het roept nogal wat vragen op over de koning van het honden klonen: hoe betrouwbaar is zijn bedrijf? En in hoeverre zijn de klonen het vele geld dat Hwang vraagt waard?

Rebecca Smith - 31 jaar en cateraar van beroep - betaalde geen cent voor haar gekloonde tekkel. Ze won in 2013 een prijsvraag van Sooam, dat met de publiciteitsstunt een nieuwe markt wilde aanboren in Engeland. 'Je moest een filmpje insturen waarin je uitlegde hoe belangrijk je hond was voor je', vertelt ze. 'Er waren meer dan honderd inzendingen, maar uiteindelijk won ik en kreeg ik een gekloonde versie van Winnie.' Haar verhaal over de tekkel is een tranentrekker. Smith leed gedurende haar tienerjaren aan de eetstoornis anorexia en belandde met ernstig ondergewicht in het ziekenhuis. Toen ze Winnie kreeg, knapte ze op. 'Ze lag elke dag naast me op bed en kroop tegen me aan, hoe slecht het ook met me ging, hoe weinig ik ook at. Het hielp me om de ziekte te overwinnen.'

Zittend op de bank in haar appartement wrijft ze over de kop van Mini Winnie, die op haar schoot is gekropen. 'Ze voelt niet als een vervanger van Winnie. In feite ís ze Winnie, ze werd immers geboren uit een stukje huid uit Winnies buik.' Smith zag zelf hoe dat werd weggenomen. 'Ik mocht mee naar Zuid-Korea voor het kloonproces, dat hoorde bij de prijs.'

Tekst gaat verder onder de video

De kloonfabriek

De kloonfabriek van Hwang gaat schuil achter donker getinte ramen van een vijf verdiepingen tellend gebouw in een buitenwijk van Seoul. Een vrouw in een steriel blauw uniform rent op een grasveld voor het kantoor tussen drie labradorpuppies door en gooit een tennisbal in de lucht. Bij de ingang kijkt David Kim, woordvoerder van het bedrijf, goedkeurend naar het tafereel. Alle gekloonde honden verblijven na hun geboorte enkele maanden bij Sooam, omdat ze pas na drie maanden door de douane mogen. 'In die tijd moeten we de klonen goed verzorgen en fit houden.'

Eenmaal in het gebouw loopt Kim langs een ongemeubileerde kamer waarin een medewerkster ook in het blauw gekleed op haar hurken zit voor een reiskooi. Om haar heen dartelen gekloonde cockerspaniëlpuppies die ze om beurten speels in de kooi duwt. 'Straks moeten ze daar 15 uur in zitten tijdens de vlucht naar hun baasje in de Verenigde Staten', zegt Kim. 'Ze worden alvast vertrouwd gemaakt met die omgeving.'

Op weg naar een conferentiezaal waar hij een welkomstpraatje zal houden, haalt Kim een piepende walkie talkie tevoorschijn. Na een kort gesprek in het Koreaans kijkt hij op. 'Dokter Hwang heet uw welkom.' Op de vraag of de oprichter van de kliniek zijn gezicht nog zal laten zien, geeft Kim aarzelend antwoord. 'Misschien, hij heeft het erg druk.' Te specifieke vragen over het kloonproces mogen we volgens Kim sowieso niet stellen. 'Hij houdt niet van dat soort interviews.' Het roept weer de vraag op of Hwang iets te verbergen heeft.

Maar Smith twijfelt geen moment aan de echtheid van haar kloon. In haar Londense apparatement pakt ze de snuit van Mini Winnie beet en wijst ze op een witte vlek. 'Precies op dezelfde plek als bij Winnie, dat kan geen toeval zijn.' Ook in het gedrag van de dieren ziet ze overeenkomsten. 'Ze bedelen op dezelfde manier om voedsel, begroeten me hetzelfde als ik thuiskom.' Maar de meest 'bizarre' gelijkenis ziet Smith naar eigen zeggen als de honden in aanraking komen met wasgoed. 'Als ze hopen kleding of handdoeken zien, graven ze zich allebei precies op dezelfde manier in. Ze maken er een soort nesten in. Ik heb nooit eerder een tekkel dat zien doen.' Pas boorden de twee teckels zich volgens Smith zelfs in een stapel netjes opgevouwen kleding in een winkel. 'De verkoopster was not amused.'

Tekst gaat verder onder de video

Voor de gek?

Smith heeft er geen probleem mee om wat dna van de honden af te staan voor een onafhankelijke test in een laboratorium. Voorzichtig houdt ze de bek van de dieren één voor één open, zodat het eenvoudig is om met een wattenstaafje wat wangslijm te verzamelen. 'Als blijkt dat Mini Winnie geen kloon is, zou dat ergens ook een grote grap zijn. Maar ik geloof niet dat ik voor de gek ben gehouden.'

In Seoul opent David Kim een deur waarachter een kakofonie van geblaf opklinkt. Het is afkomstig van elf honden die ongedurig rondlopen in wit betegelde hokken met glazen wanden. 'Dit is het verblijf van de klonen.' Aan soorten geen gebrek in de blinkend schone kennel: er zijn Bostonterriërs, labradors, herdershonden en grote donkerharige Tibetaanse mastiffs. Maar het meeste lawaai maken twee dwergkezen die luid keffend op hun achterpoten op en neer springen. De ene hond heeft een groen truitje aan, de ander een gele. 'Sommige klanten geven ons de opdracht om hun klonen alvast te laten wennen aan het dragen van kleding', zegt Kim.

Gefortuneerde Amerikanen, dat zijn de belangrijkste particuliere klanten van Sooam. Maar steeds meer viervoeters worden besteld vanuit Japan. En ook in Europa liggen kansen voor het bedrijf, weet Kim. Het Europees Parlement stemde begin deze maand in met een wet tegen de invoer van gekloonde dieren. Maar honden bleven buiten schot in het verbod dat nog moet worden goedgekeurd door de Europese Raad. 'We willen graag klonen gaan verkopen in Europa.' Hondenbezitters uit Italië, Tsjechië en Duitsland hebben al geïnformeerd naar een kloon. Nederlanders had Kim nog niet aan de lijn. 'Maar dat kan nog komen.'

Het aan de lopende band klonen van dieren werd lang voor onmogelijk gehouden. De kans dat het geknutsel met cellen misgaat, is normaal gesproken levensgroot, legt hoogleraar celbiologie Christine Mummery van de Leids Universitair Medisch Centrum uit. 'De eerste stap bij het kloonproces is dat je een volwassen huidcel neemt, in dit geval van de donorhond die je kloont.' Uit die cel wordt de kern met dna van het dier 'opgezogen' en geïnjecteerd in een lege eicel van een draagmoeder. 'Die eicel is gestript van al het erfelijk materiaal en krijgt dus een nieuwe kern met alleen dna van de originele hond', zegt Mummery. De omgebouwde cel kan zich dan gaan vermenigvuldigen tot een klompje cellen, het begin van een embryo. 'Na injectie in de baarmoeder van een draagmoeder kan het embryo uitgroeien tot een foetus, met alleen genen van de donorhond.'

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Miskraam

Maar de groei van een gekloond embryo loopt vaak spaak. De celkern uit de huidcel van de donor moet zich namelijk eerst aanpassen aan zijn nieuwe omgeving in de eicel. 'Dit celmateriaal moet als het ware verjongen teruggaan in de tijd en weer een embryonale stamcel worden die tot alle weefseltypes kan uitgroeien', zegt Mummery. 'Dat gaat weliswaar vanzelf onder invloed van stoffen uit de eicel, maar het duurt wel even.'

En dat is nu net het probleem: de verjonging neemt vaak te veel tijd in beslag. Het gekloonde embryo begint dan al te groeien terwijl het materiaal uit de celkern van de donorhond zich nog te veel als huidcel gedraagt. 'Een miskraam is dan onvermijdelijk', zegt Mummery. Bij het eerste gekloonde dier - het schaap Dolly - werden er 247 eitjes in de baarmoeder van meerdere draagmoeders geplaatst. Slechts één ontwikkelde zich tot een gezond schaap.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Operatiekamer

In de operatiekamer van Sooam Biotech rijdt een medewerkster een bed naar binnen, waarop een verdoofde herdershond ligt. De tong hangt uit de bek van het dier, het lichaam is afgedekt met een laken. Dokter Hwang komt binnen. Getooid in blauwe operatiejas, handschoenen en mondkapje, gaat hij tussen de achterpoten van de draagmoeder staan. Hij buigt zich over de buik om vlak onder de baarmoeder een incisie te maken met een brander. De geur van verschroeide huid vult de operatiekamer. De herder zal als draagmoeder fungeren van een nieuwe kloon, een Mechelse herder. 'De eigenaar wil anoniem blijven', zegt de toekijkende David Kim.

Tussen duim en wijsvinger trekt dokter Hwang een rozig buisvormig orgaantje uit de buik van de hond op de operatietafel. 'Dat is de eileider', zegt hij in gebrekkig Engels. Een assistent reikt hem een langwerpige spuit aan en even later injecteert hij elf gekloonde embryo's in het roze orgaan. David Kim voorziet de handeling van commentaar. 'Ongeveer 10 tot 20 procent van de embryo's die we injecteren, groeit nu uit tot een succesvolle kloon, dat is een heel hoog percentage in vergelijking met andere laboratoria. Hoe we dat doen? Dat is bedrijfsgeheim.'

Mummery durft wel te gissen naar het geheim. Ze vermoedt dat Hwang zijn kloontechniek heeft geoptimaliseerd met een foefje. 'Mogelijk heeft hij een manier gevonden om de ontwikkeling van de eicellen te remmen, zodat de celkern uit de huidcel langer de tijd heeft om te verjongen, zoiets is zeker mogelijk.' Dát Hwang kan klonen, staat voor haar niet ter discussie. 'Hij heeft destijds fraude gepleegd, maar gezien zijn eerdere werk is hij absoluut een getalenteerd wetenschapper.'

Dat blijkt ook uit de uitslag van de dna-test van het speeksel van Winnie en Mini Winnie. Het Dr. Van Haeringen Laboratorium in Wageningen vergeleek het genetische profiel van de dieren op verzoek van de Volkskrant. De uitkomst verrast onderzoeker Maarten de Groot van het lab. 'De dna-patronen van de honden komen volledig overeen, alsof het een identieke tweeling betreft.' Aangezien de ene hond veel ouder is dan de ander, kan dat natuurlijk niet. 'Dit zou inderdaad heel goed kunnen betekenen dat de honden klonen van elkaar zijn.'

Tekst gaat verder onder de video

Vraagtekens

Hwang maakt in de operatiekamer in Seoul weer een incisie met de brander, maar nu in de buik van een andere herdershond. Het is een keizersnede. Zijn handen verdwijnen in de baarmoeder van het dier en met een triomfantelijk gebaar houdt hij even later een zwarte puppy omhoog, een gekloonde springerspaniël waar het baarmoederslijm nog van afdruipt. Een vrouwelijke medewerker pakt het dier aan. Het duurt even voordat de puppy kan ademhalen door al het vocht in zijn bek. Kim heeft zich al omgedraaid voordat het dier naar lucht hapt. Hij moet op reis naar China om meer gekloonde honden te verkopen.

Ondanks het verkoopsucces van Sooam Biotech zetten genetische experts vraagtekens bij de kloonfabriek. De Britse bioloog Ian Wilmut die in 1996 het schaap ter wereld bracht, gelooft niet dat het karakter van een hond kan worden gekopieerd met het kloonproces. 'Een gekloond dier kan een totaal eigen karakter krijgen, dat heb ik bij Dolly met eigen ogen gezien', laat hij per telefoon weten. Hordes fotografen en televisiemakers uit de hele wereld bezochten zijn gekloonde schaap eind jaren negentig. Wilmut lokte het dier steeds met voedsel naar de camera's. En dat had grote invloed op haar persoonlijkheid. 'Na een tijdje was Dolly over haar angst voor mensen heen. Ze liep uit zichzelf op bezoekers af. Dat deed haar moeder niet, dat doet geen enkel schaap.' Het bewijst volgens Wilmut dat de omgeving van een kloon minstens zo belangrijk is als de genen. 'Een gekloonde hond is een nieuw individu, geen reïncarnatie van een overleden dier.'

Christine Mummery betwijfelt zelfs of het klanten van Sooam Biotech zou opvallen als ze in plaats van een kloon een heel andere hond van hetzelfde ras zouden krijgen geleverd. 'Ik denk dat ze in dat geval niets zouden merken, zeker niet als de hond ongeveer even groot is.'

De handel in gekloonde honden valt of staat dan ook bij hondenbezitters die extreem gehecht zijn aan hun huisdier. Dat blijkt als David Kim aan het einde van de dag de ruimte laat zien waar pasgeboren puppy's en hun draagmoeders worden opgevangen. Voorzichtig opent hij de deur van een glaswand waarachter vier zwartwit gevlekte klonen van een springerspaniël zich verdringen om de tepels van een bruine herdershond. 'Het gebeurt regelmatig dat er meerdere honden worden geboren zoals nu, maar dat betekent niet dat we meer geld ontvangen', zegt Kim. 'Klanten hebben namelijk vaak maar ruimte voor één kloon. Ze kiezen dan het dier dat in hun ogen het meest lijkt.' De overtollige honden worden afgestaan voor adoptie en brengen niet of nauwelijks geld op. 'Tja, je zou kunnen zeggen dat die klonen dan hun waarde verliezen', aldus Kim. Voor alle dieren wordt uiteindelijk een baasje gevonden door een adoptiebureau, benadrukt hij. 'Maar voor mensen die de originele honden niet hebben gekend, zijn de klonen natuurlijk heel gewone honden. Zij betalen er geen 100.000 dollar voor.'

Tekst gaat verder onder de afbeelding