Is het Eifel-vulkanisme nog steeds actief?

Je moet er niet aan denken: een krachtige vulkaanuitbarsting net over de grens, in de Duitse Eifel. Dan hoor je het niet alleen in Keulen donderen, maar dan verandert het hele gebied in de driehoek Aken-Koblenz-Trier in een oorlogszone. Toch is zo’n natuurramp in de geologisch nabije toekomst niet geheel ondenkbaar, volgens de Nederlandse geoloog Corné Kreemer, die werkzaam is aan de Universiteit van Nevada.

Dat het er lang geleden heftig aan toeging in de Eifel, staat wel vast. De 2 kilometer grote, vrijwel ronde Laacher See, nog geen 40 kilometer ten zuidwesten van Bonn, is een heuse vulkaancaldera. Die ontstond een kleine 13.000 jaar geleden toen magma uit de aardmantel in contact kwam met oppervlaktewater, wat tot een geweldige explosie leidde. Ook de talloze kleinere Maren in de omgeving hebben een vulkanische oorsprong.

Samen met twee collega’s heeft Kreemer nu de beweging van het aardoppervlak in en rond het Eifel-vulkaanveld in kaart gebracht. Daartoe zijn gegevens van een paar duizend vast opgestelde GPS-stations geanalyseerd, over een periode van 18 jaar. ‘Het was heel veel werk om alle verschillende eigenaars over te halen om mee te werken,’ zegt hij.

Aan al die miljoenen metingen van noorderbreedte, oosterlengte en hoogte kun je precies aflezen wat er onder je voeten gebeurt. De resultaten zijn onlangs gepubliceerd in Geophysical Journal International.

Bodem komt omhoog

Het patroon is duidelijk, volgens de drie auteurs. In het centrum van het gebied komt de bodem omhoog met een snelheid van ongeveer één millimeter per jaar – veel sneller dan gemiddeld in de afgelopen paar honderdduizend jaar. En in de wijde omgeving, zelfs tot in Zuid-Limburg, zie je een bijbehorend radiaal patroon van rek- en trekbewegingen. ‘Heel goed te verklaren door omhoogkomend magma, met de top op een diepte van zo’n 50 kilometer,’ aldus Kreemer.

Vulkanoloog Bernd Andeweg van de Vrije Universiteit betwijfelt of er wel echt sprake is van zo’n actieve pluim. Door de combinatie van de botsing van Afrika en Europa – waardoor de Alpen en de Ardennen omhoog bewegen – en het breder worden van de Atlantische Oceaan, wordt dit deel van Europa sowieso enigszins ‘uitgerekt’, zegt hij. ‘Ook daardoor kan er makkelijker materiaal vanuit de diepte omhoog komen. Overtuigende bewijzen voor het bestaan van een hete magmapluim zijn er niet echt.’

Opmerkelijke activiteit

Volgens Kreemer en zijn collega’s laat seismisch onderzoek echter wel zien dat er op grote diepte materiaal zit met een relatief lage dichtheid, wat op de aanwezigheid van een actieve mantelpluim zou kunnen wijzen. Bovendien werd er vorig jaar ook opmerkelijke seismische activiteit gemeten op geruime diepte onder de Laacher See, wat ook het gevolg leek te zijn van omhoogkomend magma. ‘Er is daar iets wat nog gaande is,’ zegt hij heel stellig. ‘Die activiteit is nog niet afgelopen.’

Vulkanoloog Elske de Zeeuw-van Dalfsen van het KNMI denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen. ‘Het is geen Etna’, zegt ze. ‘Maar het is wel iets om in de gaten te houden. Gelukkig wordt het allemaal steeds beter gemonitord, dus als de activiteit in de toekomst zou toenemen, zien we dat ruim op tijd.’

Geen reden tot bezorgdheid dus, op de korte termijn. ‘Ik zou er probleemloos in een vakantiehuisje gaan zitten’, zegt Andeweg. ‘Sterker, als met zekerheid vaststond dat het gebied nog steeds vulkanisch actief is, zou ik dat zelfs nog liever doen.’