In Turkije zijn dikke kinderen gezond
Vraag een Nederlands kind een plaatje te maken van een ontbijt en je krijgt een tekening van een boterham met pindakaas of hagelslag. Vraag hetzelfde aan een Turks kind en dat schildert een tafel vol lekkers: vers witbrood, potten honing, jam, kaas, worst, fruit, paprika, komkommers.
Een wereld van verschil die zich ook openbaart als er visite komt. Bij Nederlanders gaat de koektrommel na één koekje dicht, bij Turkse families buigt de tafel door onder lekkernijen en je moet en zal eten; weigeren is onbeleefd. 'Bij ons is het altijd Kerstmis als er visite komt', zegt Sunay Nuraydin, medewerker gezondheidsbevordering niet-Westerse allochtonen van de GGD Noord- en Oost-Gelderland.
'Can bogazdan gelir', vrij vertaald als 'Het leven gaat door de mond', is een Turks spreekwoord. Dat mag een aangename levenshouding zijn, het heeft ook zijn nadelen. Die openbaren zich nu in de Turkse jeugd. Overgewicht is een algemeen probleem onder kinderen in Nederland, maar onder Turkse kinderen nog veel erger.
Een op de zeven Nederlandse kinderen heeft last van overgewicht, onder kinderen van Turkse afkomst is dat meer dan twee keer zoveel: een op de drie. Ernstig overgewicht (obesitas) komt bij Turkse kinderen zelfs vier keer meer voor: 8 procent tegen 2 procent bij Nederlandse kinderen.
Het is een groot probleem dat te vaak wordt onderschat, zegt Josine ter Beek, functionaris gezondheidsbevordering bij de GGD. In de Turkse cultuur gelden dikke kinderen als gezond en welvarend. 'Dik zijn wordt niet als probleem gezien. Dat maakt het lastig.'
Onmatigheid
De Turkse eetcultuur is op zichzelf niet ongezond, benadrukt Nuraydin. Er komen heus verse groenten en fruit op tafel. Maar het is ook een cultuur van onmatigheid. 'Turken kunnen drie warme maaltijden per dag eten.' En de kinderen doen natuurlijk vrolijk mee. Nee zeggen tegen je kind is een taboe in de Turkse opvoedcultuur. 'Het zijn allemaal prinsjes en prinsesjes.'
Turkse allochtonen zijn de grootste niet-Westerse minderheidsgroep in Noord-Oost Gelderland; veel Turken kwamen werken als gastarbeider in de inmiddels verdwenen textiel- en metaalindustrie. Speciaal voor deze doelgroep heeft Nuraydin een cursus - Simpel Fit! - ontwikkeld om ouders op te voeden zodat ze hun kinderen gezonder laten eten.
Turkse ouders houden van kinderen die 'goed in het vlees' zitten, beaamt Timur Ilbay (46), die met zijn vrouw Derya is gekomen. Hij heeft het aan den lijve ondervonden. 'Ik kom uit een grote familie. Als je met zijn allen om tafel zit wordt er veel gegeten.' Timur woog 106 kilo, dat heeft hij teruggebracht tot 96. Met zijn eigen kinderen - Timur en Derya hebben twee dochters, een van 22 en een van 17 - gaat het anders. 'Wij hebben grenzen gesteld: geen chips, geen tussendoortjes. En eten wat er op tafel komt.'
Ouders moeten het goede voorbeeld geven, onderstreept Nuraydin. Maar vlak opa's en oma's niet uit. Typisch Turks is dat die vaak in de buurt wonen en op de kinderen passen. Als de ouders het al voor elkaar krijgen om streng te zijn, opa en oma zijn dat niet. 'Ik heb een keer een groep oma's hier gehad. Ik vroeg ze hun zakken leeg te maken. Er kwam een kilo snoep op tafel.'
Onwetendheid
Zijn ouders doen dat ook, knikt Yilmaz Usta, voorzitter van de stichting Turks Sociaal Cultureel Centrum. 'Mijn ouders geven mijn kinderen snoep. Veel te veel.' Zijn kinderen zijn 'tandenstokers' volgens Turkse begrippen.
Onwetendheid speelt ook een rol. De Schijf van 5, richtlijnen gezonde voeding, veel Turkse ouders zegt het niets. In een Turkse maaltijd, zegt Nuraydin, kunnen zomaar aardappelen, rijst en witte bonen zitten. 'En dan eten ze er ook nog brood bij. Zo stapelen ze koolhydraten op elkaar.' Aysegül gaf haar kinderen jarenlang chocomel. 'Daar zit melk in, ik dacht dat dat gezond was.'
Maar het lastigste is om het taboe te doorbreken. Nuraydin had vanavond ook twee ouders uitgenodigd met kinderen die wel te dik zijn. Die hebben op het laatste moment afgebeld. 'Het is moeilijk om die ouders te bereiken. Velen voelen zich schuldig. Waar bemoei jij je mee, zeggen ze dan.' Ze bedoelen het goed. 'Wat ze fout doen, doen ze uit liefde.'
Gelukkig ziet ze ook positieve ontwikkelingen. 'Ik had een groep oma's in Winterswijk. Op de laatste bijeenkomst lieten ze zien wat ze nu in hun zakken hadden om kinderen te belonen: ballonnen.' Van ballonnen blazen is niemand ooit dik geworden.
Turkse kinderen zijn dikker dan hun Nederlandse leeftijdsgenoten. Dat blijkt uit landelijke groeistudies die worden bevestigd door recent onderzoek in Noord- en Oost Gelderland. Onder kinderen van 5 tot 6 jaar is 30 procent van de Turkse kinderen te zwaar, 9 procent heeft zelfs ernstig overgewicht. Onder Nederlandse kinderen van die leeftijd is dat respectievelijk 11 en 2 procent. Het probleem groeit als de kinderen ouder worden. Onder de leeftijdsgroep van 13 tot 14 jaar is 42 procent van de Turkse kinderen in Noord- en Oost Gelderland te zwaar, tegen 15 procent van de Nederlandse kinderen. Het probleem onder jongens (43 procent) is iets groter dan onder Turkse meisjes (41 procent). Uit onderzoek blijkt dat de oorzaken cultuurgebonden zijn. Turkse kinderen ontbijten minder en eten minder groenten. Ook kijken ze meer televisie en sporten ze minder dan Nederlandse kinderen. Turkse ouders belonen hun kinderen ook veel vaker met snoep.
