'Ik zei direct tegen mezelf: ik wil hier niet meer weg'

De verzorgende medewerkers lopen niet meer zo maar de kamer in van meneer Martens (84) maar kloppen eerst op de deur, als ze bijvoorbeeld de medicijnen komen brengen. Martens, een geboren Bussumer, is in woonzorgcentrum Godelinde komen te wonen nadat hij, alleen thuis, een keer plotseling in elkaar was gezakt. Toen, drie jaar geleden, heette het nog een verzorgingshuis, een plek waar hulpbehoevende ouderen woonden met complete verzorging.

Maar die combinatie van wonen en zorg vergoedt de overheid niet meer. Ouderen moeten van het kabinet langer thuis blijven wonen. Alleen voor degenen die zwaardere zorg nodig hebben, zoals dementerenden, is nog plek in verpleeghuizen. Veel verzorgingshuizen sluiten daarom de deuren. Maar niet Godelinde.

Er wonen nog steeds ruim 110 ouderen in het complex in Bussum met beneden een restaurantruimte en op de vier verdiepingen lange gangen met kamers van de bewoners. Meer lijkt hetzelfde gebleven. Maar deze voormalige verzorgingshuiskamers heten nu zelfstandige huurappartementen; bewoners met een krappe beurs kunnen er bijvoorbeeld huurtoeslag voor aanvragen. En als ze zorg nodig hebben, kopen ze die apart in. Ze zijn verplicht minimaal vier maaltijden per week te nuttigen in het restaurant. Maar in de tijd van het verzorgingshuis was die keus om zelf de eigen maaltijd te verzorgen er überhaupt niet.

Groeiende behoefte

'Zorgeloos wonen', noemt zorgorganisatie Vivium deze constructie, die ook betaalbaar is voor ouderen met alleen een AOW. Vier voormalige verzorgingshuizen in Bussum, Naarden en Weesp zijn sinds 2013 getransformeerd. Veel ouderen blijken graag zo beschut te willen wonen. Want het kabinet mag dan wel de verzorgingshuizen afschaffen, de ouderen, met name 80-plussers, die behoefte hebben aan een dergelijke woonvorm bestaan nog wel, merken ze in het Gooi. Sterker nog: het worden er steeds meer.

Ook meneer Martens woont nog steeds met veel plezier op dezelfde kamer van 27 vierkante meter die nu een appartement heet, door zijn kinderen huiselijk ingericht met de antieke klok en de fotolijstjes uit zijn oude huis. De belangrijkste dingen zijn hetzelfde gebleven nu Godelinde geen verzorgingshuis meer is, vindt hij. Dat hij nog steeds 24 uur per dag op de alarmknop op zijn polsband kan drukken, als hij bijvoorbeeld zou vallen. 'In mijn benen zit geen fut meer', zegt de voormalige beeldtechnicus die graag in volzinnen praat. 'Ik ben diabeticus en ik heb een hartritmestoornis en nog wat dingen.'

De verzorgende medewerker komt nog steeds elke dag langs. 'Ik voel me hier veilig omdat de medewerkers zo alert zijn', zegt Martens. 'Laatst zag ze een rode plek op mijn been, een uur later stond er een arts voor mijn neus die ernaar wilde kijken.' Daarbij geniet hij van, zoals hij het zegt,'de verstrooiing die wordt geboden', als de jazzband die laatst optrad in het restaurant, 'heerlijk, muziek zonder luide gitaren'. Eten en koffiedrinken doet hij met een vast groepje bewoners, verder gaat hij graag zijn eigen gang.

Gunstig

Dat hij nu de huur en de zorg apart betaalt, is in zijn ogen een detail, het valt voor hem bovendien juist gunstig uit. Waar hij in de tijd dat Godelinde een verzorgingshuis was volledig werd verzorgd, probeert hij nu zo veel mogelijk zelf te doen, 'dat geeft een kick'. Dan schuifelt hij met zijn rollator richting de lift, die hem naar de fitnessruimte brengt, een verdieping lager. Elke dag gaat hij er een halfuur trainen. Het aantal apparaten in de fitnessruimte is uitgebreid, ook mensen uit de buurt kunnen er nu sporten. Het maakt meneer Martens niet veel uit. 'Ik vond en ik vind het hier fantastisch. De eerste keer dat ik mijn kamer binnenkwam, zei ik al tegen mezelf: ik ga hier niet meer weg.'

Dat de voormalige verzorgingshuiskamer nu een eigen woning heet en de gang een 'straat', maakt wel degelijk een enorm verschil, zegt Marjolein Brüning, directeur van de vier 'Zorgeloos Wonen'-huizen van Vivium. 'Voorheen kregen nieuwe bewoners hier kaartjes van hun familie met 'sterkte' erop, alsof het einde al nabij zou zijn. Nu staat erop: 'Gefeliciteerd met je nieuwe woning', zegt manager Netty Kramers.

Net als in een gewone straat moet je je hier ook zelf voorstellen aan je buren, dat doet het personeel niet voor je. Koffie en thee wordt niet meer langs de kamers gebracht, bewoners moeten ervoor naar het restaurant. En als de familie langskomt op de kamer, moet die zelf de afwas doen; 'Net zoals ze dat zouden doen als ze bij een ouder familielid thuis zouden langskomen.'

Het 'Zorgeloos Wonen-pakket' dat bewoners kunnen aanschaffen, biedt maandelijks voor 350 euro vier warme maaltijden en een halfuur schoonmaak per week, gratis koffie en thee in het restaurant, de aanwezigheid van personeel en het gebruik kunnen maken van het alarm bij noodgevallen. Meer schoonmaak moeten de bewoners dus zelf regelen en bekostigen, als ook bijvoorbeeld hun was.

'Voorheen werden de bewoners verzorgd vanaf het moment dat ze hier door de schuifdeuren kwamen. Nu krijgen ze alleen de zorg die ze nodig hebben', zegt Brüning. Wie bijvoorbeeld zelf kan douchen en zich kan aankleden, krijgt 's ochtends geen verzorging meer op bezoek. De directeur denkt nu na over de bouw van een kleine wasserette in het pand, waar bewoners zelf, met een beetje hulp, hun was kunnen doen.

Het idee voor 'Zorgeloos Wonen' ontstond toen Kramers een paar jaar geleden veel verontruste telefoontjes kreeg: jullie gaan toch niet Godelinde sluiten? 'Toen dachten we: de vraag is er, daar moeten wij een antwoord op geven.'

Maar het moest wel anders, ook om financieel rond te kunnen. Nieuwe bewoners komen niet meer automatisch binnen met een medische indicatie maar moeten worden 'gelokt'. Daarom heeft Vivium het huis ook aantrekkelijker moeten maken. Met simpele ingrepen als het timmeren van een plankje bij elke voordeur, waarop bewoners planten en beeldjes plaatsen: de gangen zijn er minder onpersoonlijk van geworden. Ook zijn veel gemeenschappelijke ruimtes opnieuw ingericht.

Vivium heeft ook zelf ook flink gesneden in de bedrijfskosten om het nieuwe gebruik rendabel te maken. Het aantal managers is flink geslonken, meer personeel wordt 'flexibel' ingezet. En veel ruimte in het gebouw wordt nu verhuurd, aan bijvoorbeeld een huisartsenpraktijk, een kapster en een fysiotherapeut.

undefined

Niet voor elk huis financieel haalbaar

Veel voormalige verzorgingshuizen staan inmiddels leeg, worden verbouwd tot studentenwoningen of verpleeghuizen, of worden zelfs gesloopt. Wat Vivium doet, een betaalbare beschutte woonvorm bieden voor ouderen, blijkt niet voor alle verzorgingshuizen financieel haalbaar. 'Het is niet omdat in het Gooi veel rijke mensen wonen, want dat is niet onze doelgroep', beklemtoont Brüning.

Voordeel voor Vivium is dat in het Gooi veel ouderen wonen en dat de woningmarkt er krap is; er is dus weinig risico op leegstand. Godelinde is bovendien aantrekkelijk gelegen, aan een park en bij winkels. Ook zijn er genoeg kamers in de complexen om de gezamenlijke dienstverlening rendabel te krijgen. Brüning: 'Wij worden hier uitgedaagd om het slimmer te organiseren en meer vanuit de bewoners te denken. In dat opzicht zijn we het ook met staatssecretaris Van Rijn (Volksgezondheid) eens dat er iets moest veranderen in de zorg.'

Twee er werkende verzorgende medewerkers, Ria Fokker en Gerda Epskamp, beiden in groene Vivium-blouse, zijn minder te spreken over het rappe hervormingsbeleid van de PvdA-staatssecretaris. 'Van Rijn kan wel zeggen dat mensen langer thuis moeten blijven wonen en dat de buren dan wel een oogje in het zeil houden, maar die sociale controle is er al lang niet meer', zegt Fokker.

undefined

Veilig

Hier zien ze hoe blij de ouderen er zijn met de geboden veiligheid en zorg. Maar in grote delen van het land zijn dergelijke alternatieven er niet. 'Als iemand op de alarmknop drukt, zijn we binnen een paar seconden bij hem. Die alarmeringsmogelijkheid kunnen hulpbehoevenden thuis ook hebben, maar dan duurt het langer voor er iemand is.' Epskamp: 'Als een bewoner valt die geen zorgpakket heeft ingekocht, helpen we hem ook overeind.'

Fokker ziet ook de voordelen van de vernieuwing. 'In het verzorgingshuis was alles geregeld, de cliënt werd geleefd, er werd voor hem gedacht. De nieuwe generatie ouderen pikt dat helemaal niet meer. Die komen binnen met een laptop en willen zelf meer hun eigen leven bepalen.'

'Ik voel me niet zo oud, maar ik ben het wel', zegt een 90-jarige bewoonster, die sinds vier maanden in Godelinde woont. Haar ogen staan helder, maar haar vingers zijn kromgetrokken. Twee keer is ze het afgelopen jaar gevallen. Haar dochter kwam meteen, maar de familie begon zich wel steeds meer zorgen te maken. 'Alleen wonen ging echt niet meer', zegt de vrouw. Ze is enthousiast over haar nieuwe woonplek. 'Het personeel is zo lief, geen moeite is hun te veel.' Ze had het van tevoren niet verwacht, zegt ze. 'Ik mis mijn oude huis nu al niet meer. Ik slaap hier als een os.'