'Iedereen vindt het leuk positief te worden betoverd'

'Je mag alle boodschappen pakken die je wilt', zegt Victor Mids in een aflevering van zijn populairwetenschappelijke Avrotros-programma Mindf*ck tegen een jongen in een supermarkt. Naast hem staat een boodschappenmandje waar een doek overheen ligt. De supermarktbezoeker krijgt een eigen mandje en loopt door de gangpaden van de winkel. Hij neemt een fles wijn mee, een zak pinda's, appels, een prei, een stukje kaas, een pak servetten en een afwasborstel. Als de jongen klaar is met boodschappen doen, haalt Mids de doek van zijn eigen boodschappenmandje. Wat blijkt? Hij heeft exact voorspeld wat de deelnemer aan zijn programma uit de schappen heeft gepakt. In zijn mandje liggen precies dezelfde producten.

Gedachten lezen en de toekomst voorspellen, dat lijkt Mids in bijna elke aflevering van Mindf*ck te doen. Zelf zal hij woorden als telepathie of helderziendheid echter niet in de mond nemen. Mids (1987, echte naam Middelkoop) noemt zijn werkwijze neuromagie: zijn stunts zouden voor een groot deel zijn gebaseerd op neuropsychologische technieken die voortkomen uit wetenschappelijk onderzoek. Dat klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Zelf heb ik geen ambities als goochelaar. Maar als de psychologische trucs van Mids echt zo goed werken, zijn ze niet alleen handig voor illusionisten. We proberen allemaal wel eens iemand te manipuleren, hoe onschuldig ook. Kun je met zijn technieken ervoor zorgen dat je partner vaker de afwasmachine inruimt of instemt met de vakantiebestemming van jouw keuze? En hoe vaak worden we zelf onbewust gemanipuleerd, bijvoorbeeld bij kleine beslissingen in winkels?

Samen met Oscar Verpoort, de producent en regisseur van zijn tv-programma, schreef Mids een boek over dit soort trucs: Mindf*ck: 101 illusies & experimenten (Maven Publishing). Maar hij wil me ook graag aan den lijve laten ondervinden hoe het is in de maling te worden genomen met uitgekiende psychologie.

'Haal drie voorwerpen uit je broekzakken en leg ze op tafel', zegt Mids. Hij zit op een vrijdagavond tegenover me in een café waar hij later zal op-treden. Vluchtig schrijft hij iets op een briefje dat hij met de beschreven kant naar beneden op tafel legt. 'Straks vraag ik je om één van de spullen die je hebt gepakt, te selecteren. Op het briefje hier heb ik geschreven welk voorwerp je gaat kiezen.'

Terwijl ik mijn zakken leeghaal, vertelt hij over de eerste keer dat hij het gevoel had 'in iemands hoofd te kruipen'. Mids zat in de derde klas en haalde een 5,4 voor een wiskundeproefwerk. Onterecht, vond hij. 'Voor de uitwerking van een vraag had ik in mijn ogen te weinig punten gekregen.' Hij ging naast de docent zitten en haalde alles uit de kast om de man te overtuigen. 'Uiteindelijk kreeg ik de docent zover dat hij me extra punten gaf, zodat ik een voldoende haalde.'

Een klasgenote die hetzelfde antwoord op de vraag had gegeven, kreeg geen hoger cijfer. 'En dat terwijl de uitwerking identiek was. Het lukte haar niet om de docent over te halen. Ze was woedend. Ik leerde ervan dat keuzen van mensen niet altijd logisch zijn, je kunt ze beïnvloeden.'

Inmiddels heb ik mijn sleutels, mijn portemonnee en mijn telefoon uit mijn zakken gehaald en op tafel gelegd. Mids dwingt me er één te kiezen. Na lang wikken en wegen, schuif ik mijn portemonnee en mijn telefoon opzij, zodat alleen mijn sleutels nog op tafel liggen. Op verzoek van Mids draai ik het briefje om dat nog steeds op tafel ligt. Je zult je sleutels kiezen, staat erop.

'Weet je zeker dat je wilt weten hoe de truc werkt?', vraagt hij. 'De magische ervaring zal in één klap weg zijn.'

Witte doktersjas

Veel geheimen van Mids' trucs vinden gek genoeg hun oorsprong in het ziekenhuis. Hij rondde in 2013 zijn basisopleiding tot arts af. 'Ik had destijds nog een andere carrière in mijn hoofd.'

Een van de omslagpunten was het moment waarop hij voor het eerst een witte doktersjas aantrok. Collega's waarschuwden hem dat mensen vanaf dat moment anders op hem zouden reageren. 'Dat was ook zo. Het was een vreemde ervaring: ze namen opeens meer van me aan en leken onder de indruk.'

Het 'wittejaseffect' is wetenschappelijk onderzocht: de bloeddruk van mensen gaat gemiddeld iets omhoog als ze een als arts geklede man of vrouw zien.

Het zette Mids aan het denken. 'Ik dacht: als je met alleen een witte jas autoriteit kunt afdwingen, kan ik dat ook gebruiken om mensen te overtuigen bij mijn illusies.' In sommige filmpjes in Mindf*ck draagt hij daarom nog een steeds een doktersjas. 'Ik geloof dat het werkt. Al kun je hetzelfde effect ook bereiken met een pak of een zelfverzekerde lichaamshouding.'

Medische boeken brachten hem op meer ideeën voor illusies. Mids las dat menselijke pupillen niet alleen uitzetten in het donker, maar ook als mensen terugdenken aan belevenissen in een donkere omgeving. 'Dus als je een vriend vraagt zich voor te stellen dat hij een wandeling in een donker bos maakt en je ziet de pupillen van hem een paar minuten later weer klein worden, is de kans groot dat hij op dat moment terugdacht aan dat verhaal', zegt Mids. 'Je kunt zo in feite iemands gedachten lezen.'

Zelfs tegenstribbelende patiënten in het ziekenhuis inspireerden hem. Op een dag zag hij hoe een arts een jongetje dat absoluut geen infuus in zijn arm wilde, toch wist te overtuigen. 'Je mag zelf kiezen of je hem in je rechterarm wilt of in je linker', zei de man. Tot Mids' verbazing accepteerde de jonge patiënt de prik daarna zonder morren. 'Ik realiseerde me dat het lezen en beïnvloeden van mensen meer mijn interesse had dan het behandelen van patiënten. Ik ging me meer verdiepen in psychologie en illusionisme.'

Inmiddels weet hij waarom zijn collega-arts het huilende jongetje zo makkelijk wist te overtuigen. 'Het was een keuze-illusie', zegt Mids. Het jongetje kreeg door de vraag of hij het infuus in zijn linker of rechterarm wilde het gevoel dat hij iets te kiezen had. Mids: 'Juist door die keuze te maken, ging het jongetje onbewust akkoord met het inbrengen van het infuus.'

Het klinkt als een truc die je als volwassene doorziet. Maar Mids betwijfelt het. 'Als een kledingverkoper zegt: 'wilt u het rode of het blauwe jurkje?', neem je soms ongemerkt de beslissing een kledingstuk te kopen.'

Rode hamer

Of ik bij de illusie met mijn sleutels ook ben misleid met een psychologische truc moet ik nog even afwachten. Mids beklimt een podium in het café om een demonstratie gedachtenlezen te geven. Hij treedt op samen met Oscar Verpoort, die hij al kent sinds zijn middelbareschooltijd. 'Toen traden we al samen op. Later werd hij mijn regisseur bij Mindf*ck en nu staan we voor het eerst weer samen op een podium.'

Ik ben niet het enige 'slachtoffer' van het tweetal, om me heen staan een kleine honderd mensen die zich in het café hebben verzameld voor een bedrijfsfeest. De illusionisten laat de aanwezigen eerst in hun hoofd een som oplossen (34 keer 12) en vragen het publiek ook meteen een willekeurig stuk gereedschap en een kleur in gedachten te nemen. 'Wie dacht aan een hamer en de kleur rood?', vraagt Mids even later. Meer dan de helft van de zaal steekt zijn vinger op.

Na afloop beweert hij de menigte onbewust te hebben beïnvloed met zijn taalgebruik. Bij zijn introductiepraatje vroeg hij het publiek het antwoord op de som in 'rode letters' voor zich te zien. 'Daar wil ik echt op hameren', zei hij ook.

'Die woorden gebruikte ik bewust', zegt Mids. 'Het zijn suggesties waarmee ik de kans vergroot dat mensen later voor 'hamer' en 'rood' kiezen als ik ze dwing tot een snelle keuze voor een stuk gereedschap en kleur.'

Het optreden doet denken aan de Mindf*ck-aflevering in de supermarkt, waarin Mids voorspelt welke boodschappen de jongen gaat doen. Aan het einde van het item verklaart hij de truc door op posters in de winkel te wijzen waarop wijn, kaas en nootjes worden aangeprijsd die de deelnemer in zijn mandje heeft gestopt.

Priming

Laten we ons bij eenvoudige keuzen echt zo sterk beïnvloeden door foto's, teksten en praatjes? Dat valt wel mee. Mids vertelt bij dit soort trucs niet het hele verhaal. Wetenschappers hebben veel onderzoek gedaan naar onbewuste beïnvloeding, ook wel priming genoemd. Op het eerste gezicht lijken de resultaten inderdaad spectaculair. Zo toonden wetenschappers van de Universiteit van Leicester in 1999 aan dat mensen in de supermarkt meer Franse wijn kopen als er muziek uit dat land wordt gedraaid. Ook blijken docenten die een proefwerk met rode pen nakijken gemiddeld meer fouten aan te strepen dan leraren die een blauwe pen gebruiken. Waarschijnlijk omdat we de kleur rood associëren met fouten en meer gespitst zijn op onjuistheden.

Met priming kun je mensen echter niet zo manipuleren dat een goocheltruc steeds slaagt. 'Daar zijn de gemeten effecten veel te klein voor', zegt wetenschapsfilosoof Herman de Regt van de Universiteit van Tilburg. Bij het experiment met supermarkt-muziek was het bijvoorbeeld niet zo dat mensen die een Frans liedje horen allemaal Franse wijn kochten. Alleen door naar de totale omzet te kijken, konden wetenschappers meten dat er iets meer merken uit Frankrijk over de toonbank gingen. 'Je kunt er nooit het gedrag van één persoon mee voorspellen', zegt De Regt. 'De invloed van priming is zelfs zo klein dat veel wetenschappers twijfelen of het effect wel meetbaar is.'

Kortom: het is volgens De Regt on-mogelijk dat Mids mensen met posters van wijn, nootjes en wortels verleidt om precies die producten in zijn mandje te leggen. 'Iemand moet het mandje stiekem verwisselen. Het is zeker geen priming, daar durf ik mijn hand voor in het vuur te steken. Er is weinig wetenschappelijks aan dit soort trucs.'

Mids bijt op zijn tong. Hij blijft een illusionist. 'Ik licht graag een tipje van de sluier op wat betreft mijn geheimen. Soms is het priming, soms misschien vingervlugheid. Maar precies zeggen wanneer ik wat gebruik, dat doe ik niet. Dat maakt het schouwspel fascinerend voor de kijker.'

Wel bekent hij dat de demonstratie gedachtenlezen op het podium ook een kwestie van statistiek was. 'De kleur rood en een hamer zijn gewoon de antwoorden die het vaakst in mensen opkomen als je ze vraagt naar een kleur en een soort gereedschap. Probeer het maar eens thuis.'

Psychologie speelt bij zijn trucs wel degelijk een grote rol, houdt hij vol, vooral bij het selecteren en overtuigen van deelnemers. 'Ik wil voorkomen dat er een sfeer ontstaat waarin iemand denkt: ik ga bewijzen dat je me in de maling neemt.'

Lichaamstaal

Daarom probeert hij op allerlei manieren snel een band op te bouwen met deelnemers. Zo kijkt hij bij de eerste kennismaking altijd naar de oogkleur van de deelnemer. 'Oogcontact is belangrijk om vertrouwen te winnen. Je bent in een conversatie snel geneigd langs iemand te staren. Met dit trucje dwing ik mezelf mensen echt aan te kijken.'

Verder praat hij vaak in de 'we'-vorm. Tegen voorbijgangers zegt hij bijvoorbeeld 'we kunnen samen iets magisch gaan beleven. Doe je mee?' 'Zo krijg je iemand aan jouw kant. Veel mensen willen uiteindelijk zelf graag dat ze in een illusie trappen.' Maar het belangrijkste is het lezen van hun lichaamstaal. 'Daaraan kun je zo veel zien.'

De voorspellingstruc met mijn sleutels dreef zelfs volledig op lichaamstaal, taalgebruik en statistiek, verklapt Mids. 'Bijna alle mensen die je vraagt drie voorwerpen uit hun zakken en tas te halen, leggen hun sleutels op tafel', zegt hij.

Daarnaast leidde hij me om de tuin met een slimme woordkeus. Hij beloofde me te voorspellen welk voorwerp ik zou 'selecteren'. 'Dat is natuurlijk een vaag begrip', zegt hij. 'Ik zeg er niet mee welk spel we precies zouden spelen. Zou je het voorwerp in één keer aanwijzen of zou je er eerst twee elimineren? Je wist de spelregels niet.'

Toen de truc begon, zei Mids weer 'selecteer er maar één'. Ik keek als eerste naar mijn portemonnee. Hij zag dat en legde me razendsnel een spelregel op. 'Je hand was al onderweg naar de portemonnee toen ik op autoritaire toon zei: je mag eerst een voorwerp elimineren. Bijna automatisch schoof je de portemonnee toen opzij.'

Daarna bewoog mijn hand naar mijn telefoon. 'Dat was perfect. Ik zei: 'oké, dus die elimineer je ook?' Toen bleven je sleutels over. Dat had ik opgeschreven.'

Als ik na mijn portemonnee ook mijn sleutels had willen elimineren, zou hij de regels opnieuw hebben veranderd. 'Als ik zo'n handbeweging had gezien, had ik misschien gezegd: kies nu een voorwerp dat je aan mij geeft en pak de andere zelf. Dan had ik aan het einde gezegd: zie je wel, je hebt je sleutels aan mij gegeven.'

Kortom: terwijl ik een eerlijk spel dacht te spelen, was Mids bezig met een psychologisch schaakspel waarbij hij mij steeds een stap voor was. In zijn rol als goochelaar krijgt hij daar applaus voor. Maar hoe zit dat in het dagelijks leven? Trekt zijn vriendin altijd aan het kortste eind bij vraagstukken als 'wie zet er koffie?'. 'Nee, in privésituaties ben ik gewoon mezelf, dan bespeel ik geen mensen', zegt Mids lachend.

Trucs in het dagelijks leven

Maar Verpoort, die ook is aangeschoven, onderbreekt hem. Hij vertelt hoe Mids een hotelreceptionist tijdens een vakantie overtuigde hem een upgrade te geven naar een grotere kamer. 'Daar gebruikte je volgens mij wel wat neuropsychologische technieken bij.'

'Misschien onbewust', zegt Mids. Hij herinnert zich hoe hij inpraatte op de receptionist, die daarna naar zijn computer staarde om een beslissing te nemen over het verzoek. 'Op dat moment deed ik wel expres onverschillig. Ik draaide mijn lichaam schuin, zodat ik minder plek innam. Als je op het moment van een beslissing mensen te veel pusht, krijgen ze het gevoel dat ze onder de druk worden gezet', legt Mids uit. 'Als je ze ruimte geeft, verhoog je de kans op een gunstige beslissing.'

Hij kreeg de ruimere kamer. Maar dat had in zijn ogen net zo goed kunnen mislukken. 'Bij dit soort psychologische spelletjes is er altijd een gevaar dat je het overdrijft en dat mensen je door hebben. Dan bereik je het tegenovergestelde effect: ze worden boos.'

Magie werkt ook beter dan manipulatie als je mensen voor je wilt winnen, denkt zijn collega Verpoort. 'Doe liever een truc waarbij je iemand op een grappige manier om de tuin leidt, zoals Victor net bij jou deed. Daar maakten wij vroeger veel vrienden mee in de pauzes op school en het werkt nog steeds. Iedereen vindt het leuk positief te worden betoverd.'