Hoe neem je dna af bij een aap van papier?

'Het is, in dit genre, een echte Rembrandt', zegt conservator Bart Grob van Museum Boerhaave in Leiden. 'Een heel, heel mooi object. Prachtig ambachtelijk gemaakt', vertelt ook dna-onderzoekster Barbara Gravendeel van Naturalis en de Hogeschool Leiden.

Want kijk nog eens goed: de verzameling ontvelde lichaamsdelen en organen die Grob hier bekijkt, komt niet van de slager. Het weefsel is kurkdroog. De spieren, pezen en bloedvaten zijn gemaakt van niets meer of minder dan geperst en beschilderd papier - papier maché. Bijna twee eeuwen geleden, maar liefst. Puzzel het geheel met haakjes aan elkaar, en wat verrijst is een medisch model, van een opengewerkte gorilla.

Het is een echte Auzoux, zegt Grob. 'De Franse arts Louis Auzoux was begin 19de eeuw een van de eersten die dit soort modellen begon te maken, voor gebruik in het onderwijs. Dit is een van de vroegst bekende exemplaren.'

Parijse vlooienmarkt

Zeer bijzonder is dat Auzoux het model heeft opgetrokken rondom een echt apenskelet. Daarvan is maar één ander exemplaar bekend. En dan te bedenken dat Museum Boerhaave het object gewoon heeft gekocht op de Parijse vlooienmarkt. 'We kwamen na een tip in aanraking met een handelaar die deze gorilla in de opslag had staan', vertelt Grob. 'Moet je je voorstellen: je betreedt zo'n opslagplaats vol oude rommel. En in de hoek staat dit model.' Over het aankoopbedrag wil Boerhaave niets kwijt, anders dan dat het 'een koopje' was, zegt Grob.

En nu haalt Grob het nieuwe speeltje voorzichtig uit elkaar. De haakjes die het geheel bij elkaar houden zijn roestig, het papier hier en daar licht beschadigd, achter de schermen is de restauratie in volle gang. Ook Gravendeel, een expert in 'museumgenomics', doet mee: in het dna-lab in Naturalis hoopt ze binnenkort een miniem beetje dna te kunnen onttrekken aan een van de tanden van het skelet. Het vermoeden bestaat dat het skelet toebehoorde aan een westelijke laaglandgorilla, maar zeker is dat niet: 'En we willen graag weten met welke ondersoort we te maken hebben.'

Ondersoorten

De antieke aap zou zelfs licht kunnen werpen op een hedendaagse wetenschappelijke vraag: hoeveel ondersoorten gorilla's er precies zijn. Vorige maand kwam een Europees-Amerikaans team na bestudering van hedendaags gorilla-dna uit op vier soorten: berggorilla in Rwanda en Oeganda, oostelijke laaglandgorilla in Congo, westelijke laaglandgorilla in en rond Gabon en Cross-Rivergorilla in Kameroen en Nigeria. Maar volgens critici, waaronder ook Gravendeel, is het nog maar de vraag of die laatste twee ondersoorten niet gewoon hetzelfde dier zijn.

'De verschillen in dna zijn marginaal. En het zou goed nieuws zijn, want met de Cross-Rivergorilla gaat het erg slecht. Als het een en dezelfde soort is, kunnen we de populatie misschien oppeppen, door er andere westelijke gorilla's aan toe te voegen.' Het tweehonderd jaar oude dna van de papieren aap uit Leiden moet inzicht bieden: hoeveel genetische diversiteit hadden gorilla's twee eeuwen terug?

Maar eerst maar eens het model opkalefateren. Dit najaar wil Boerhaave het topstuk voor het publiek onthullen. Gravendeel verkent stap voor stap hoe je dna afneemt uit een antieke apentand. 'Gelukkig is mijn zwager tandarts', zegt ze. 'Zo kon ik advies inwinnen hoe je die tand het beste aanboort.'