Het aanbieden van het album is het eindpunt in het proefschrift van filosoof Bart Leeuwenburgh over de ontvangst van Darwins baanbrekende boek On the Origin of Species in november 1859. Eerder deze maand promoveerde hij daarop in Rotterdam, en op 12 februari aanstaande, de tweehonderste geboortedag van Darwin, verschijnt een handelseditie.

Over de ontvangst van The Origin of Species in 1857 in Nederland, schrijft Leeuwenburgh, doen verwrongen verhalen de ronde. Het boek zou meteen felle weerstand hebben opgeroepen. Of juist een ongekend snelle verspreiding hebben gevonden.

Maar geen van beide, laat hij in zijn boeiende Darwin in Domineesland overtuigend zien, is waar. Zelfs de geschiedenis van het debat over evolutie in Nederland is volgens Leeuwenburg een gepolitiseerd onderwerp. Verschillende spelers hadden er belang bij om de ontvangst van Darwins werk achteraf stevig naar zich toe te trekken.

Het maatschappelijke debat over Darwins gevaarlijke ideeën begon niet meteen in 1857, maar dik tien jaar later. Aanvankelijk is er een welwillende interesse in Darwins idee over geleidelijke verandering van soorten, vooral bij de intelligentsia.

Eind november 1868 veranderde dat door toedoen van de Duitse atheïst Karl Vogt, die in Rotterdam een aantal lezingen gaf over de afstamming van de mens. Pas toen kwamen de atheïsten en de orthodoxe theïsten, de dominees, tegenover elkaar te staan. In dag- en weekbladen begonnen ze elkaar zwart te maken. ‘Het debat werd gekaapt door de radicalen’, noteert Leeuwenburgh: het ging niet meer over wetenschap, maar over maatschappelijke opvattingen waarmee Darwin werd omarmd of verguisd.

In veel opzichten is er sinds 1877 weinig meer veranderd in het evolutiedebat. Darwin-aanhangers vinden dat de discussies klaar zijn, tegenstanders niet – ook anno 2009. En veelal met exact dezelfde argumenten als 130 jaar geleden.

Martijn van Calmthout