Het tackelen van overgewicht begint al op het speelplein: ‘Wat je nu meegeeft, nemen ze in de jaren die komen mee’

Steeds meer mensen zijn te zwaar. Om overgewicht op latere leeftijd te voorkomen, hebben wetenschappers een ‘interventieprogramma’ gemaakt speciaal voor peuters. ‘Soms moeten vooral de ouders worden opgevoed.’

Schuifelend bewegen de peuters zich over de smalle, blauwe evenwichtsbalk. Als dat lukt rennen ze door naar de autobanden en springen met beide benen van band naar band. Hier op het vernieuwde schoolplein van voorschool Huibers in Amsterdam ligt extra nadruk op bewegen, zodat de kinderen al zo jong mogelijk een gezonde leefstijl aanleren.

Overgewicht, er zijn duizend-en-een projecten om het tij te keren. Toch blijft het percentage Nederlanders met overgewicht maar stijgen en ervanaf komen blijkt nooit eenvoudig: het overgrote merendeel jojoot na een dieet weer terug naar het oude gewicht. Om overgewicht te tackelen moeten we kinderen daarom al vanaf een jonge leeftijd wijzen op het belang van gezonde voeding en bewegen, stelt Peter Weijs, hoogleraar Voeding en Beweging aan het Amsterdam UMC en lector bij de Hogeschool van Amsterdam. ‘Wat je nu meegeeft, nemen ze in de jaren die komen mee.’

Weijs bedacht samen met promovendus Nicole Toussaint een leefstijl-interventieprogramma voor voorscholen. Deze aanpak, uitgevoerd op Huibers en andere voorscholen van kinderopvangorganisatie Impuls, bestaat uit workshops aan peuterleiders en aangepaste schoolpleinen.

De resultaten lijken veelbelovend: zo gebruiken de kinderen op het speelplein meer verschillende spieren en zijn de medewerkers die de workshop volgden zich bewuster van een gezonde levensstijl. Op basis van deze resultaten verwachten Weijs en Toussaint dat andere voorscholen zullen volgen.

Overgewicht, inclusief obesitas, komt bij 13 procent van de kinderen tussen de 4 en 12 jaar voor, volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek uit 2017. Maar de verschillen tussen wijken kunnen groot zijn. Zo heeft in het centrum van Amsterdam slechts 5 procent van de 3-jarigen overgewicht. In de wijk Nieuw-West, waar voorschool Huibers staat, is dat 12 procent.

Hummus

Juist daarom is er op de voorschool aandacht voor gezond eten en veel bewegen. Springen, rennen en hinkelen, de kinderen – die vandaag ter afsluiting van het ‘knuffelthema’ in pyjama naar school komen – hoeven zich niet in te houden. Vanwege de pyjamadag ontbijten de kinderen ook op school: een volkoren boterham, niet met zoetigheid, maar met hummus en jonge kaas. Op de achtergrond hangen namen van de kinderen aan een houten appelboom.

De rest van de ochtend krijgen de kinderen water en fruit. Tijdens het tienuurtje eten de kinderen stukjes banaan, mandarijn, komkommer en appel mét schil. Tot ongenoegen van een nieuw meisje, dat ongelukkig naar het ongeschilde stuk fruit kijkt.

De peuterleiders van de voorschool hebben allemaal de training ‘Een gezonde start’ gevolgd. Zij zijn voorgelicht over voeding en beweging, voorbeeldgedrag, gewicht en communicatie met ouders over dit thema. Sylvia Ruiter, een van de twee peuterleiders van de groep op het Huibers: ‘Ik weet nu dat kinderen hun beweging gewoon nodig hebben, dus dat moet je ze ook gunnen. Eerst denk je dan: jeetje, wat zijn die kinderen druk! Nu merk ik dat niet meer.’

De schoolpleinen zijn aangepast om kinderen te stimuleren meer te bewegen. Een parcours waarbij kinderen bijvoorbeeld over een evenwichtsbalk lopen of door autobanden springen zorgt ervoor dat ze op het plein meer verschillende spieren gebruiken. Ook zijn de nieuwe schoolpleinen ingedeeld in verschillende gebieden: waar de kinderen mogen fietsen, mag ook alléén gefietst worden. Zo hoeven de kinderen zich niet in te houden.

Peuterleider Ruiter merkt het verschil op het schoolplein. ‘De kinderen bewegen veel meer en vinden de nieuwe pleinen leuk. Bovendien kan ik zo beter zien wanneer sommige kinderen helemaal niet bewegen op het schoolplein.’ Zelf moet Ruiter door deze nieuwe methode ook aan de bak. ‘Ik stap ook wel eens op een fietsje, dat vinden de kinderen prachtig.’

Een aantal jaren terug was er nog weinig aandacht voor gezonde voeding en motorische ontwikkeling bij scholen en kinderopvang, aldus Mai Chin A Paw, hoogleraar jeugd en gezondheid bij Amsterdam UMC en niet betrokken bij het onderzoek. ‘Het gaat erom dat kinderen opgroeien met gezonde voeding en voldoende beweging op school én thuis. Dat klinkt logisch, maar is in de huidige maatschappij helaas niet vanzelfsprekend. Het is goed dat zo’n voorschool daar aandacht aan geeft, want je kan niet jong genoeg beginnen.’

Opmerkelijk: ondanks alle inspanning hebben de kinderen op de deelnemende voorscholen niet significant minder overgewicht dan leeftijdsgenoten op andere voorscholen. Hoogleraar Weijs verwacht pas over een paar jaar resultaat op de weegschaal te zien. ‘Met deze aanpak willen we het gedrag veranderen, en gedragsveranderingen kosten tijd.’ Bovendien moeten ouders ook iets van de gezonde aanpak op de voorschool opsteken. ‘Daarom beginnen we nu ook met een programma waarbij we de ouders meer betrekken en hen voorlichten.’

Rotte tandjes

De huidige aanpak is niet gericht op ouders, hoewel de peuterleiders wel worden uitgedaagd om het gesprek met ouders aan te gaan. Iets wat Mirjam Wolf, de andere peuterleider van de voorschoolklas, regelmatig doet. ‘Als kinderen te veel snoepen zeg ik tegen de ouders: later heeft-ie rotte tandjes en dat is dan dankzij jou. Dat is heel hard, maar ook waar. Soms moeten vooral de ouders worden opgevoed.’

Ook de ouders zijn zich van de aanpak bewust: als ’s ochtends een meisje in een roze pyjama de klas druk springend binnenkomt, lacht de vader en verontschuldigt hij zich onmiddellijk: ‘Ze heeft niet ontbeten met suiker hoor!’

Moeder Carima – wil om privacyredenen niet met achternaam in de krant – is blij met de aanpak. ‘De voorschool helpt met opvoeden, dat is een fijn idee.’ Naast haar legt haar dochter een houten puzzel met fruitstukken. Zelf was de Carima ooit erg zwaar en at ze geen groente, maar vooral snacks. Toen ze kinderen kreeg kon ze het niet verantwoorden dat die wel groente moesten eten, terwijl ze die als ouder links liet liggen. Ze vertelt over de poster met het aantal calorieën in populaire dranken en voedingswaren. Een eyeopener voor haar. ‘Ik dronk toen drie blikjes cola per dag.’