Het heeft even geduurd, maar de mens gaat weer naar de maan

Ruim vijftig jaar geleden vertrok de laatste mens van de maan. Maandagmiddag begint de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa aan de langverwachte terugkeer. Het is een missie die niet alleen vooruitkijkt, maar nadrukkelijk ook het verleden meetorst.

‘WE ARE GOING!’, we gaan. Uit die boodschap, in hoofdletters gedrukt op een grote banier bevestigd aan het hek rond lanceerplatform 39B in Florida, spreekt veel goede moed. Hier, op deze locatie met haar tot de verbeelding sprekende ruimtevaarthistorie van Apollo-maanmissies en Space Shuttle-lanceringen, torent Nasa-raket Space Launch System (SLS) boven alles uit. Zo hoog als de Martinitoren in Groningen, wacht de raket op haar vertrek naar de maan, maandagmiddag iets na half 3 Nederlandse tijd.

De lancering vormt het startschot van de Artemis-missies, vernoemd naar de tweelingzus van de mythologische Apollo. De missies moeten onder meer de eerste vrouw en de eerste persoon van kleur op het maanoppervlak zetten.

Zover is het nu nog niet. Artemis 1 is de ultieme stresstest, de eerste horde die de meest ambitieuze Nasa-missie sinds een halve eeuw moet nemen. Een reis die daarom nog zonder mensen aan boord plaatsvindt, terwijl de nieuwe megaraket en de bemanningscapsule Orion daadwerkelijk rond de maan vliegen.

Het moet het absolute hoogtepunt vormen van een ruimtevaartjaar waarin het sowieso al krankzinnig druk is rond de maan. In juni beet Nasa’s Capstone-missie, een bescheiden testmissie voor latere Artemis-activiteiten, het spits af. En eerder deze maand vertrok de Zuid-Koreaanse sonde Danuri (‘geniet van de maan’) richting onze kosmische metgezel. De komende tijd staan bovendien nog zo’n tien missies in de boeken, van verschillende bedrijven en van landen als Rusland, Japan, de Verenigde Arabische Emiraten en (begin 2023) India.

Spierballenvertoon

Dat de maan zo stevig in de belangstelling staat, is slechts voor een klein deel wetenschappelijk gemotiveerd. Dit soort complexe ruimtemissies zijn uiteindelijk vooral een kwestie van technologisch spierballenvertoon. Net zoals het vuur onder de raketten van Nasa’s maanmissies in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw vooral werd opgestookt door de spanningen van de Koude Oorlog, wedijveren nu verschillende landen om het soort prestige dat je alleen in de barre omstandigheden van de ruimte kunt verwerven.

Zo is China al enkele jaren bezig met een tot nog toe buitengewoon succesvol verlopen reeks onbemenste maanmissies. En hoewel de betrokkenen liever niet van een nieuwe ruimterace spreken, en vooral benadrukken dat men onderzoek wil doen en een nieuwe generatie (de ‘Artemis generatie’, zegt men bij de Nasa) wil inspireren, concurreren de afzonderlijke plannen wel degelijk.

Zo culmineren ook China’s ruimteplannen naar verwachting nog dit decennium in het meest tot de verbeelding sprekende resultaat: mensen op de maan. Zowel China als de VS mikken daarbij bovendien op landingslocaties rond de maan-zuidpool. Ook werken beide, met hun partners (onder meer Europa voor de VS en Rusland voor China), aan een bemenst maanstation. Het ligt dus voor de hand dat de Verenigde Staten – en hun Westerse partners – met Artemis ook de voornaamste geopolitieke concurrent te snel af hopen te zijn.

Vervlogen ruimtevaarttijdperk

Tegelijk klinkt bij vertrek maandag in het gebulder van de SLS-motoren niet alleen die toekomstige prestigestrijd door. De raket torst ook nadrukkelijk het verleden mee. Artemis spiegelt zich immers bewust aan het belangrijkste succesverhaal uit de Westerse ruimtevaartgeschiedenis. De missie moet ons terugvoeren naar de korrelige televisiebeelden van Neil Armstrongs ‘one small step’ in 1969, een prestatie die de generaties na de Apollo-missies leerde dat niets onmogelijk is, als je maar echt wilt.

Het voedt bovendien de hoop uit dat Apollo-tijdperk dat het universum nu écht aan onze voeten ligt. Destijds hoopten velen dat we op de drempel stonden van een betere, meer optimistische tijd van technologische en wetenschappelijke vooruitgang. Misschien verwoordde Gene Cernan, de minder bekende laatste man op de maan het bij zijn vertrek van de maan in december 1972, nog het beste. ‘Nu we de maan verlaten, gaan we zoals we kwamen en zoals we – als God het wil – zullen terugkeren. Met vrede en hoop voor de gehele mensheid’, zei hij toen.

Het heeft even geduurd, maar: we komen eraan. Dat is de boodschap die je in de banier bij platform 39B in Florida zou kunnen herkennen.

Tegelijk voedt de SLS-raket zelf in meerdere opzichten de herinnering aan een vervlogen ruimtevaarttijdperk. Na de afkalvende interesse van het publiek, die volgde op de eerste mens-op-de-maansuccessen, ontbrak jarenlang de politieke wil om de hoge rekeningen van dit soort ruimtevluchten te betalen. Een lancering van de nieuwe SLS kost per keer bijvoorbeeld een geschatte duizelingwekkende 2 miljard dollar.

Het is daarom waarschijnlijk de laatste keer dat de Nasa zo’n reusachtige en dure raket heeft ontworpen, een laatste tussenstap naar een nieuw tijdperk waarin commerciële ruimtevaartbedrijven zoals SpaceX, Blue Origin en Boeing de kosmische vervoerstaken definitief overnemen. Dat doen ze al met het lanceren van satellieten en het vervoeren van astronauten naar de vierhonderd kilometer hoogte van het internationale ruimtestation, maar dat willen ze straks ook een grove duizendmaal verder doen: de 384 duizend kilometer naar de maan.

SpaceX is daarmee in elk geval alvast nadrukkelijk bezig, met de ontwikkeling van zijn Starship, dat in de latere Artemis-missies al een rol moet gaan spelen en waarmee het bedrijf uiteindelijk mensen naar Mars wil vervoeren. Zodra die klaar is voor gebruik, wordt de dure SLS mogelijk alsnog overbodig. Tot die tijd kan de ruimtevaartorganisatie met de SLS echter zelfstandig haar plannen voor menselijke activiteiten ver voorbij onze dampkring ontwikkelen, in de zekerheid dat het in ieder geval een eigen zware raket tot zijn beschikking heeft.

Dat was decennialang niet het geval. Met het einde van de Apollo-missies, ging namelijk ook de routine verloren en de benodigde technische knowhow voor verre bemenste ruimtevaart. De ontwerpen van de oorspronkelijke Saturnus V-raketten verdwenen in een la, ingenieurs gingen met pensioen, en verschillende onderaannemers stopten. Uiteindelijk kon zelfs de Nasa, toch ’s werelds succesvolste ruimtevaartagentschap, mensen niet langer verder brengen dan in een baan om de aarde, met de Space Shuttle. Zelfs die meer bescheiden mogelijkheid verloor de organisatie nadat het in 2011 ook die voertuigen definitief in de spreekwoordelijke mottenballen legde.

‘Vergelijk het met de Concorde. Die kun je nu ook niet zomaar bouwen en weer laten vliegen’, zei Philippe Berthe, Artemis-projectcoördinator bij de Europese ruimtevaartorganisatie Esa daarover eerder tegen deze krant. ‘De Saturnus V opnieuw maken zou een uitdaging zijn die vergelijkbaar is met de raket voor de eerste keer bouwen.’

Multiplanetaire soort

De voormalige Amerikaanse president George H.W. Bush kondigde in 1989 aan dat de mensheid voor 2019, bij de 50ste verjaardag van Apollo 11, een ‘multiplanetaire soort’ moest zijn. Dat mislukte. Ook de latere wens van president Barack Obama, uitgesproken in 2010, om mensen naar Mars te vervoeren, staat voorlopig in de pauzestand.

De huidige SLS-raket moet die impasse doorbreken. De raket is niet ontsproten aan het wensenlijstje van Nasa’s ingenieurs, maar aan de budgetten van het Amerikaanse congres. Dat maakte in 2010 geld vrij voor de nieuwe eigen zware raket. De plannen van de Nasa, die moest bedenken wat voor soort raket het moest worden, veranderden in de jaren die volgden herhaaldelijk. Zo transformeerde de SLS van lanceerder voor missies naar planetoïden tot de door Obama gewenste Marsraket, om uiteindelijk onder de regering Trump – vijf jaar later dan gepland en miljarden dollars boven budget – haar definitieve bestemming te krijgen als raket voor de Artemis-missies.

Althans: als Artemis 1 verloopt zoals gepland. Want dat is nog wel even spannend. Nu de SLS-raket klaarstaat op platform 39B gaan de gedachten uit naar de twee keer dat er wet dress rehearsals plaatsvonden, technologische tests zonder lancering, waarbij men brandstof de raket inpompt. Beide keren, in april en juni van dit jaar, moest dat vanwege technische problemen voortijdig worden afgebroken. In april wilden verschillende kleppen niet meewerken, in juni zaten er lekkages in waterstofleidingen. Nasa denkt alle problemen inmiddels te hebben verholpen, maar of dat is gelukt weten we pas maandagmiddag.

Nieuwe primeurs

Slaagt de SLS-raket – en de Artemis-missie in haar kielzog – voor het eerste serieuze examen, dan worden de missies de komende jaren steeds complexer. Daarbij mikt de Nasa, bekend om zijn gelikte pr-apparaat, steeds weer op nieuwe primeurs.

Bij missie Artemis 2, die naar verwachting in mei 2024 vertrekt, vliegen straks de eerste astronauten mee. Zonder landing nog, maar die missie markeert wel de eerste keer in ruim vijftig jaar dat de mens zich verder dan een paar honderd kilometer boven het aardoppervlak waagt. Bovendien zal de gekozen route de astronauten dieper in de ruimte brengen dan iemand ooit is geweest. Bij missie 3, ‘op z’n vroegst’ in 2025, maar waarschijnlijk later, volgen dan de eerste vrouwelijke voetstappen op het grijze maangruis. In de aanloop naar Artemis 1 maakte de Nasa alvast dertien potentiële locaties op de maan-zuidpool bekend voor die toekomstige landing.

En daarna volgen nog meer eerste keren, al staan die nog in potlood in de agenda. Allereerst de bouw van Gateway: het eerste bemenste ruimtestation in een baan om de maan. Mogelijk kan dat station in de toekomst zelfs dienen als vertrekpunt voor nog ambitieuzere ruimtemissies. Zodat, bij bewezen succes en – minstens zo belangrijk – aanhoudende politieke wil, het vizier dan gericht kan worden op die langgedroomde volgende primeur: een bemenste missie naar Mars. Als dat lukt, zullen we eindelijk de eerste voetenstappen zien op een andere planeet. Hopelijk dan wel met vrede en hoop voor de gehele mensheid.