Gebruiksgericht ontwerpen is niet de motor van verandering, het is de olie ín de motor

Ontwerpers worden nog weleens gezien als bron van verandering, als degenen die radicale technische en maatschappelijke innovaties in gang zetten. Maar de prettig tegendraadse ontwerpgoeroe Donald Norman, juist iemand die gebruiksgericht ontwerpen op de kaart zette, wijst erop dat écht radicale, maatschappijveranderende productinnovaties niet tot stand kwamen door onderzoek naar gebruikersbehoeften door ontwerpers. Elektriciteit, de auto, de telefoon, internet, kweekvlees, allemaal toch vooral het gevolg van vasthoudend gepiel en gemodder van technisch specialisten. Dus niet gebruiksgericht ontwerpen maar technologieontwikkeling is de motor achter innovaties. Maar wat gebruiksgericht ontwerpen wel kan zijn is de olie ín die motor.

Want innoveren gaat altijd vergezeld van frictie. Norman en zijn collega Roberto Verganti vergelijken productontwikkeling met het beklimmen van een heuvel. Als je (bijna) op de top van een heuvel staat, ga je naar een volgende heuvel toe, waarvan je weet – of dénkt – dat de top hoger ligt. Zo zijn bijvoorbeeld auto’s met verbrandingsmotoren na een ruime eeuw eraan sleutelen wel zo’n beetje uitontwikkeld. Met heel veel moeite zou je ze nog nét wat efficiënter en vooral schoner kunnen maken, maar met name bij diesels wordt dat heel ingewikkeld.

En dus beweegt de sector, onder druk van overheidsmaatregelen en angstig uit de ooghoeken kijkend naar voorlopers als Tesla, richting elektrische aandrijvingen. Een nieuwe heuvel. Maar bij die nieuwe heuvel begin je weer ergens onderaan, want innovatieve producten presteren aanvankelijk vaak slechter dan de bestaande. Zo hadden de eerste elektrische auto’s een aanmerkelijk kleiner bereik dan de bestaande verbrandingsauto’s. En dat initieel mindere presteren van innovaties is problematisch, want dan zijn mensen niet zo snel geneigd om over te stappen of er ontstaat zelfs weerstand tegen.

En dat is waar gebruiksgericht ontwerpen een bijdrage kan leveren. Bij radicale technologische en maatschappelijke innovaties kan een gebruiksgerichte aanpak helpen te voorkomen dat we helemaal onderaan de heuvel hoeven te beginnen. En bij de daaropvolgende incrementele innovatie, waarbij de nieuwe technologie of sociale interventie moet worden verbeterd, kan een gebruiksgerichte aanpak eraan bijdragen dat we sneller boven zijn.

Gebruiksgericht ontwerpen kan als het ware een ‘mediator’ zijn tussen de (schoksgewijze) maatschappelijke en technologische veranderingen en de mensen die daarmee moeten leven. Want ontwerpers kunnen helpen verschillende disciplines en perspectieven te – ik slik even wat opkomend kots weg – verbinden. Ze kunnen helpen een probleemstelling anders te bekijken en te doorgronden wat de voorwaarden zijn voor acceptatie van een innovatie. En ze kunnen helpen om op een gestructureerde manier oplossingen te verkennen en wegen.

Ook de coronacrisis brengt en vraagt radicale veranderingen. De belangrijkste bijdrage van ontwerpers zou de komende tijd weleens kunnen liggen in zorgen voor een zachte landing bij al die harde veranderingen die nodig zijn. Want radicale innovatie zonder gebruiksgerichte ontwerpers is een stuk taaier dan het hoeft te zijn.

Jasper van Kuijk op Twitter: @jaspervankuijk