'Evenwichtsklachten worden te snel als psychisch bestempeld'

Evenwichtsproblemen kunnen het leven tot een hel maken. Vestibuloloog en kno-arts Herman Kingma (65) wijdde zijn carrière aan het begrijpen ervan, en ontwikkelde een kunstmatig evenwichtsorgaan. Morgen neemt hij afscheid van de Universiteit Maastricht en Maastricht UMC+.

Hoe vaak komen evenwichtsproblemen voor?

'Evenwichtsstoornissen zijn er in allerlei vormen, niet altijd is een kapot evenwichtsorgaan het probleem. Vooral oudere mensen hebben daarmee te maken. Circa een op de vijf 60-plussers loopt rond met een slecht functionerend evenwichtsorgaan. Maar je hebt er twee; een in elk oor. En zoals bij ogen en oren geldt: als je er één verliest, kun je nog aardig verder. Verlies je er twee, dan heb je een fundamenteel probleem.

'Naar schatting heeft een op de vijfduizend mensen tweezijdige uitval van het evenwichtsorgaan. Daarvan is circa 30 procent echt gebaat bij een kunstmatige vervanging. Klinkt als weinig, maar je hebt het in Nederland al gauw over een paar honderd mensen per jaar.'

Hoe werkt zo'n implantaat?

'Het bestaat uit een bewegingssensor die via drie dunne draadjes is verbonden met de evenwichtszenuw in het oor. De sensor, vergelijkbaar met wat er in je mobiel zit, wordt vastgezet op het hoofd en registreert je bewegingen. Deze worden in een vertaalslag omgezet naar elektrische pulsjes in de drie draadjes, die elk voor een andere draairichting coderen. Wanneer een patiënt zijn hoofd draait, wordt de zenuw gestimuleerd en is het brein ook op de hoogte van de beweging.'

Waar kwam de inspiratie voor het apparaat vandaan?

'Er zat eens een jonge vrouw tegenover mij die aan beide kanten haar evenwichtsorgaanfunctie had verloren. Ze kon haar baan als tennislerares niet houden, durfde nergens meer heen en was ontzettend onzeker. Huilend zat ze voor me en vroeg, kunnen we dan niks doen? Voor mensen die minder goed zien en horen zijn er al allerlei hulpmiddelen. Brillen, gehoorapparaatjes. Ik dacht, dat moet ook kunnen met het evenwicht.'

Jullie werden in het begin niet serieus genomen.

'Klopt. In tegenstelling tot blindheid en doofheid werd de uitval van het evenwichtsorgaan lange tijd niet als probleem erkend. We hebben er niet eens een woord voor. Het orgaan werkt op de achtergrond, en niemand staat erbij stil dat het er is. Klachten worden al gauw als psychisch bestempeld. Toen wij ons idee voor het implantaat presenteerden aan de medisch ethische commissie, was de reactie daarom: hoor eens, jullie willen een probleem oplossen wat er helemaal niet is!

Ook nu zijn er nog problemen met de diagnose. Wanneer ik in een college aan een publiek van medische experts vraag wat het belangrijkste symptoom van een evenwichtsstoornis is, dan klinkt altijd in koor: draaiduizelingen! Fout. Dat symptoom ontbreekt in veel gevallen. Een betere aanduiding is de constante angst om te vallen, of het belemmerde zicht tijdens het lopen.'

Jullie hebben het apparaat inmiddels bij 12 patiënten geïmplanteerd. Hoe gaat het nu met hen?

'Het is allemaal nog experimenteel, het apparaat wordt nog alleen in het lab ingeschakeld voor proefjes. De resultaten daarvan zijn in elk geval super positief. De patiënten worden niet misselijk of draaierig, en je ziet meteen dat ze met meer zekerheid lopen. Bij uitval van het evenwichtsorgaan kunnen mensen niet meer lezen bij het lopen, omdat de ogen niet snel genoeg voor de beweging kunnen corrigeren.'

'Door het implantaat is het gezichtsvermogen tot 90 procent stabieler. De hersenen registreren de draaibeweging van het hoofd weer - dat kun je zien aan de typische oogbewegingen die daarmee gepaard gaan. De patiënten kunnen niet wachten tot het apparaat ook thuis mag worden ingeschakeld. Door de strenge klinische eisen die binnen Europa gelden zal het nog zeker vier of vijf jaar duren voordat het echt kan worden ingezet.'

In 2014 gaf Kingma een reeks korte colleges over evenwicht. Bekijk ze hier.