'Egyptenaren veroorzaken nieuwe ijstijd'

HET NOORDELIJK halfrond, vooral Europa, staat geen warmere periode te wachten, maar integendeel een nieuwe ijstijd. Dat komt door de aanleg in de jaren zestig van de Aswandam in Egypte, die de warme golfstroom zal verstoren. Het onheil kan nog worden afgewend met de bouw van een enorme dam bij Gibraltar, waarmee de uitstroom van water uit de Middellandse Zee naar de Atlantische Oceaan kan worden afgeremd.

Ziedaar de opmerkelijke theorie van de Amerikaanse oceanograaf B. Johnson van de Universiteit van Minnesota. Hij schreef hierover een artikel in het blad Eos van de American Geophysical Union. Het artikel kreeg wijdere bekendheid doordat het Britse weekblad New Scientist het serieus nam en constateerde dat er meer onderzoekers zijn die aan een nieuwe ijstijd denken.

Ook in het meest recente rapport uit 1995 van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), de instantie waarin honderden onderzoekers over de hele wereld de klimaatveranderingen als gevolg van het broeikaseffect bestuderen en verkennen, wordt een nieuwe ijstijd op het noordelijk halfrond als mogelijke consequentie van deze klimaatveranderingen aangestipt. De aanleiding kan zijn dat de warme golfstroom zich naar het westen verplaatst zodat Canada een milder en noordwest-Europa een strenger klimaat kan krijgen.

'Het is leuk bedacht', zegt oceanograaf dr. G. Burgers van het KNMI, 'maar we nemen de theorie eigenlijk niet serieus.'

De gedachtengang van Johnson komt op het volgende neer. Door de bouw van de Aswandam ontstond in zuid-Egypte het grootste stuwmeer ter wereld, het Nassermeer. Daardoor stroomt er veel minder (zoet) Nijlwater naar de Middellandse Zee.

Bovendien verdampt er door de opwarming van de aarde meer water. La Méditerranée bevat door deze twee oorzaken minder water dat bovendien zouter wordt. Daardoor ontstaat er bij Gibraltar een grotere uitwisseling met het minder zoute water van de Atlantische Oceaan. Er stroomt daardoor meer Middellandse-Zeewater de oceaan in.

Doordat dit extra zoute water zwaarder is dan het oceaanwater zakt het voorbij Gibraltar diep de oceaan in en stroomt naar het noorden. Ten westen van Ierland en Schotland komt het echter naar boven doordat de oceaan daar veel ondieper wordt. Dat water uit de diepte is vier tot vijf graden kouder dan dat van de warme golfstroom. Een deel van deze golfstroom wordt daardoor naar het westen gedreven in plaats van naar het noorden en komt uiteindelijk terecht in de Labradorzee, tussen het vasteland van Canada en Groenland.

Door de komst van het relatief warme water in de Labradorzee treedt daar meer verdamping op. Er komen meer stormen die de bewolking naar het noorden drijven. Het verdampte oceaanwater komt uiteindelijk als sneeuw terecht op Baffineiland en andere delen van noord-Canada, zodat de ijskappen sterk groeien.

Doordat grote ijsoppervlakten warmte naar de atmosfeer terugsturen, zal het hele Noordpoolgebied kouder worden. De ijskappen groeien verder en zetten een nieuwe ijstijd op het noordelijk halfrond in gang. 'Ernstige afkoeling en een nieuwe uitbreiding van de ijskappen op Baffineiland kunnen zich al de komende decennia voordoen', schrijft Johnson.

De laatste ijstijd is 120 duizend jaar geleden ook op deze manier begonnen, betoogt Johnson. Er zijn aanwijzingen dat de Labrador Zee toen warmer was dan nu, eveneens door aanvoer van meer water uit de Middellandse Zee. Alleen was de aanleiding toen uiteraard niet de bouw van een dam maar een verandering in het patroon van de Afrikaanse moessons, waardoor de Nijl veel minder water afvoerde. Dus werd ook toen het water van de Middellandse Zee zouter, met meer uitstroom naar de Atlantische Oceaan.

Andere onderzoekers, aldus New Scientist, wezen eerder al op de omstandigheid dat de laatste ijstijd in gang werd gezet doordat de ijskappen gingen groeien op het moment dat de noordelijke zeeën het warmst waren.

Johnson zegt dat zijn theorie de komende jaren getoetst kan worden. Als ze steekhoudt en de ijskappen in Canada en Siberië inderdaad blijken aan te groeien, bestaat er een mogelijkheid het proces te beïnvloeden door in de Straat van Gibraltar een reusachtige dam te bouwen waarmee de uitstroom van zout water uit de Middellandse Zee kan worden geregeld. De bouw van die dam zal decennia lang een inspanning zonder weerga vergen.

Burgers van het KNMI gelooft niet veel van de theorie. 'De gedachtengang bevat namelijk enkele nogal speculatieve elementen. Het terrein waarop Johnson in de wetenschappelijke wereld bekend is geworden, is de invloed van Baffineiland op de ijstijden. Het is vrij zeker dat die van groot belang is. In dat opzicht zal zijn theorie wel kloppen.'

Maar het is zeer speculatief, zegt Burgers, dat de warme golfstroom wordt verplaatst door water uit de Middellandse Zee. De hoeveelheid hiervan is veel te klein om de golfstroom te verplaatsen. 'Het volume van de golfstroom is minstens tienmaal, en waarschijnlijk meer, groter dan dat van het water uit de Middellandse Zee.'

Burgers betwijfelt ook of de dam zal werken. Hij vindt dat Johnson daarover weinig te melden heeft. 'Als je een theoretisch verband moet construeren tussen de bouw van de Aswandam en een nieuwe ijstijd, dan kun je het zo bedenken. Maar ik geloof niet dat je het echt serieus moet nemen.'

Piet van Seeters