Een kwart van de stranden ter wereld wordt smaller

Voor de studie is gebruikgemaakt van miljoenen satellietbeelden van de 300 duizend kilometer zandige kustlijn in de wereld. Analyse vanaf 1984 toont dat bij ongeveer 70 duizend kilometer de kustlijn zich terugtrekt. 12 duizend kilometer strand erodeert zelfs met meer dan 5 meter per jaar.

‘De zandkorrels worden op die plaatsen door de waterstroming meegevoerd en door stormwind weggeblazen om niet meer terug te keren’, zegt Arjen Luijendijk van de TU Delft en kennisinstituut Deltares, die woensdag promoveert.

Voor iconische stranden als Copacabana en Ipanema in Rio de Janeiro is voldoende geld om regelmatig zand bij te storten maar bijvoorbeeld het idyllische Negril-strand in het armlastige Jamaica is een prooi voor de zee. Luijendijk: ‘Een drama voor het kleinschalige toerisme en een gevaar voor kustbewoners.’

Stijging van de zeespiegel bespoedigt kustlijnerosie, maar een belangrijkere oorzaak volgens Luijendijk is de blokkade van de aanvoer van vers zand via de rivieren. Het fijnkorrelige spul dat ‘s zomers aan je voeten brandt is in feite het resultaat van eeuwenlange afbraak van gesteente uit de bergen. Rivieren voeren gedurende tienduizenden jaren stukken rots en stenen aan. Via grind wordt het tot zand afgebroken en op de plekken waar de rivieren in zee stromen wordt het zand neergelegd.

Zandbalans

Daar begint het evenwichtsspel tussen de aanvoer van zand uit het achterland en de golfslag, stroming en wind vanuit de zee. Door zandwinning, aanleg van dammen en het uitbaggeren van havenmonden voor steeds grotere schepen is de zandaanvoer op veel plaatsen belemmerd. ‘De zandbalans is verstoord. Golfslag en stormwind hebben vrij spel’, zegt de promovendus. Op plaatsen waar de rivieren onaangetast zijn, groeit het strand. Een andere maatregel, aldus Luijendijk, is om in navolging van vispassages in dammen en sluizen zandpassages te maken om de zandbalans enigszins te herstellen.

In zijn onderzoek combineerde Luijendijk miljoenen satellietbeelden met nieuwe rekenmodellen voor de bewegingen van het strandzand. Die modellen zijn gebaseerd op secure observatie van het zandtransport bij de Zandmotor. Dit in 2011 aangelegde haakvormige schiereiland bij het Zuid-Hollandse Monster kalft met opzet langzaam af. ‘Stroming spelt het zand noordwaarts, waar het op natuurlijke wijze de kust van Zuid-Holland tot aan Scheveningen versterkt.’ De bijvangst is jarenlange natuurontwikkeling en recreatie.

De strandzandbewegingen helpen om ‘vooruit te rekenen’, zegt Luijendijk. ‘We werken aan een rekeninstrument waarmee we op cruciale plaatsen kunnen bepalen hoeveel zand we moeten aanbrengen om de boel veilig te houden.’ De enorme kustsuppletie van de Zandmotor is deze zomer op iets bescheidener wijze herhaald bij Norfolk (VK). Daar bedreigde snelle kusterosie twee dorpjes en een gasterminal. ‘Met de inhoud van een voetbalstadion vol zand is de kust daar weer twintig jaar veilig.’

Herstelwerk

Zandsuppletie is volgens Luijendijk voor meer landen een beproefde manier om de kustlijn op orde te houden. ‘Zo’n eenmalige mega-suppletie als Zandmotor kost weliswaar 50 miljoen euro maar de baggeraars hoeven er pas na 20 jaar weer herstelwerk uit te voeren in plaats van elke vijf jaar. Uit mijn model blijkt trouwens dat het haakvormige schiereiland geen twintig maar wel veertig jaar meegaat.’

‘Uniek onderzoek’, oordeelt Gerd Masselink, hoogleraar kustgeomorfologie aan de Universiteit van Plymouth. ‘Luijendijk heeft de standaard gezet hoe je de stranden wereldwijd moet analyseren.’ Kleine zandsuppleties en grootschalige, op natuurlijke processen gebaseerde zandmotoren moeten zeker in de gereedschapskist van de kustbeschermer, meent Masselink. ‘Maar het kan niet overal. Londen heeft gewoon een stormvloedkering, elders zijn strekdammen, dijken en golfbrekers noodzakelijk. En Jakarta wordt dermate bedreigd dat Indonesië de hoofdstad gaat verplaatsen naar Borneo.’

Zie hier een wereldkaart met de afkalving per strand