Ebolavaccin eindelijk een feit, middel blijkt in test 100 procent effectief
Elfduizend mensen zijn overleden, maar de put is gedempt. Dat is de enigszins wrange slotsom, nu er voor het eerst een vaccin is tegen ebola dat goed lijkt te werken. Hoewel het virus al veertig jaar geleden werd ontdekt, was het de grote uitbraak in West-Afrika van 2014 die de internationale inspanningen om een vaccin te ontwikkelen vleugels gaf.
Bij die uitbraak, de grootste in de geschiedenis, kwamen 11.325 inwoners van vooral Sierra Leone, Guinea en Liberia door de bloederziekte om het leven. Nog eens zo'n twintigduizend mensen meer overleefden de ziekte. Intussen ontwikkelden laboratoria overal ter wereld tientallen kandidaat-vaccins.
Een daarvan, een Canadees vaccin genaamd rVSV-ZEBOV, heeft nu succes. In een test op haast twaalfduizend mensen in Sierra Leone en Guinea blijkt het vaccin 100 procent effectief, zonder al te ernstige bijwerkingen. In een groep die niet werd ingeënt kregen 23 personen ebola; bij de wel gevaccineerden werd niemand ziek. Dat is 'gewoon een opmerkelijke uitkomst', aldus Jeremy Farrar van de Britse liefdadigheidsorganisatie de Wellcome Trust in een mediaverklaring.
Voorgoed verlost
Het vaccin betekent waarschijnlijk dat de wereld voorgoed is verlost van grootschalige ebola-uitbraken zoals die van 2014-2016. Farmaceut Merck gaat de inenting, die onder leiding van de Wereldgezondheidsorganisatie werd ontwikkeld door een internationaal conglomeraat van universiteiten, verder 'apotheekklaar' maken. Eind volgend jaar zal de fabrikant daarvoor naar verwachting een verzoek tot markttoelating indienen. Intussen houdt Merck 300 duizend doses vaccin apart, voor het geval zich een nieuwe epidemie aandient. Het patent blijft in bezit van de Canadese overheid, zodat het vaccin naar verwachting goedkoop blijft.
rVSV-ZEBOV is eigenlijk een dierenvirus dat genetisch is gemanipuleerd om het meer op ebola te laten lijken. Het virus is daartoe eerst 'ontwapend' en vervolgens van buitenaf bekleed met eiwitten die het ebolavirus ook op zich draagt. Het immuunsysteem van iemand die wordt ingeënt leert zo het ebolavirus te herkennen en te bestrijden.
Milde bijwerkingen
In Afrika bleek dat ruim de helft van de gevaccineerden milde bijwerkingen kreeg, zoals spierpijn en lamlendigheid. Van tachtig mogelijk ernstigere bijwerkingen bleken er maar twee zo goed als zeker het gevolg van de inenting: een koortsgeval en een allergische reactie. Wel moet de tijd leren of het vaccin blijvend beschermt, aldus de Amerikaanse ebola-expert Thomas Geisbert in een commentaar in artsenblad The Lancet, dat de uitkomsten deze week publiceert.
Omdat de ebola-epidemie inmiddels onder controle is, moest het onderzoeksteam een ongewone onderzoeksopzet gebruiken om het vaccin te testen. Telkens als er ergens een sporadisch geval van ebola opdook, werd rondom de zieke een kring van familieleden en andere contacten ingeënt. Met die aanpak slaagde men er in de jaren zeventig ook in om de pokken uit te roeien.
Het vaccin is een succesverhaal, maar maakt ook pijnlijk duidelijk dat er blijkbaar eerst een ramp nodig is voordat de medische wereld serieus in actie komt, stelt Farrar. 'Duizenden mensenlevens hadden misschien gered kunnen worden als een vaccin eerder beschikbaar was geweest. We moeten voorop komen in die curve en veelbelovende diagnostische tests, medicijnen en vaccins maken voor ziektes waarvan we nu al weten dat ze een bedreiging kunnen worden in de toekomst.'
Ieder jaar duiken er nieuwe ziektes op, meestal doordat een bepaald dierenvirus evolueert en 'leert' hoe het de mens moet besmetten. Beruchte andere nieuwkomers van de afgelopen tijd waren sars, mers en zika.
