Dus hier gaan ze doden opwekken

Het begon zoals zombieuitbraken wel vaker beginnen: met een razendsnel om zich heen grijpende stroom rare berichten op internet. Liefst 862 media uit tientallen landen namen het nieuws over. 'Biotechbedrijf denkt hersendode mensen weer tot leven te wekken', luidde het. 'Dit biotechbedrijf kan de plek zijn van een zombie-doorbraak.' En: 'Zombies from Philly!'

Gevolgd door een nieuwsfilmpje waarin een zekere Ira Pastor, directeur van het biotechbedrijf Bioquark in Philadelphia, op geruststellende toon uitlegt dat het best meevalt: de doden die hij hoopt te wekken zullen heus niet direct rochelend het pand uit strompelen. Bovendien vinden de proeven niet plaats in de VS, maar in India, waar Pastor samenwerkt met een ander bedrijf, genaamd Revita Life Sciences.

Geheime cocktail

Maar toch: de doden opwekken is wel degelijk waarom het draait. Met elektrostimulatie, opwekkende lasers, stamcellen en een geheime cocktail van biologische moleculen wil Pastor de komende tijd twintig patiënten 'behandelen' die hersendood zijn verklaard, om te zien of ze nog levenstekenen vertonen. Zo staat het althans in het curieuze onderzoeksvoorstel dat Pastor vorige maand officieel registreerde op de website ClinicalTrials.gov voor lopend medisch onderzoek. Een wereldprimeur, schrijft Bioquark zelf in het persbericht dat de uitbraak van de zombienieuwskoppen aftrapte.

Het gebeurt nogal eens dat er iemand hersendood wordt verklaard die naderhand toch weer ontwaakt, legt Pastor desgevraagd uit. 'We vinden genoeg aanwijzingen in de literatuur die dit haalbaar maken', mailt hij, met daarbij een aantal gevalsbeschrijvingen van patiënten die inderdaad weer bij kennis lijken te zijn gekomen nadat ze hersendood waren verklaard. 'In dit gebied zijn de zaken niet altijd zwart of wit.'

On-denk-baar

Dat ziet klinisch neurofysioloog Gea Drost (UMC Groningen) na bestudering van zijn voorbeelden toch anders. De gevallen die Pastor noemt, zijn misdiagnoses - patiënten die volgens de geldende regels beslist niet hersendood zijn. 'Comagevallen dus. Hier: hij noemt de casus van een meisje dat nog een klein beetje hersenactiviteit had. Bij ons is dat gewoon een keihard criterium dat iemand niet hersendood is. On-denk-baar dat zo iemand bij ons dood zou worden verklaard', beklemtoont ze.

'Dit is precies waarom we bij onze studenten benadrukken: wees ongelooflijk voorzichtig bij het noemen van het woord hersendood', verzucht ook klinisch ethicus Erwin Kompanje (Erasmus MC). De patiënt moet aan een waslijst criteria voldoen: een duidelijke oorzaak, geen reflexen meer en geen enkele uitslag meer op een hersenfilmpje. 'Alleen als dat allemaal het geval is, kunnen we constateren dat de hersenen als orgaan dood zijn', zegt Kompanje. 'Niets, niets, niets zal dan meer helpen om het tot leven te wekken. Een necrotische zwarte afgestorven voet gaat ook niet opeens weer leven als je er stamcellen in stopt.'

'Volstrekte aanfluiting'

Ziedaar het speelveld waarop Pastor en zijn Indiase partner Himanshu Bansal hun dobbelstenen werpen. Want meer dan een worp van de dobbelsteen is het niet, zeggen alle experts die je ernaar vraagt. 'Hoe kómen deze mensen op het idee. Wetenschappelijk gezien is dit een volstrekte aanfluiting', zegt Drost na bestudering van het onderzoeksprotocol.

'Volstrekte onzin. Hocus-pocus', reageert ook Kompanje op Bioquarks verhaal over 'intrathecale bioactieve peptiden', beenmergstamcellen en 'neuro-reanimatie'. 'Of ze kans maken? No way!', reageert vanuit de Amerikaanse Mayo Clinic ook hoogleraar Eelco Wijdicks, wereldautoriteit op het gebied van hersendood.

'Ik kan die stamcellen ook op een dooie tak leggen', zegt Kompanje. 'Maar denk je nou echt dat hij daarvan blaadjes krijgt?'

Bioquark komt niet voort uit de universitaire wereld. Noemenswaardige wetenschappelijke publicaties heeft Pastor niet geschreven - of het moet een pleidooi zijn dat hij vijftien jaar geleden schreef voor meer plantaardige stoffen in de geneeskunde. Ook op zijn cv is weinig wetenschap te vinden: een bachelor farmacie, een master bedrijfskunde, enkele jaren werkzaam voor farmaciegigant SmithKlineBeecham, daarna fondsenwerver bij Phytomedics, een ter ziele gegaan bedrijf dat zich toelegde op de winning van medisch extract uit de wortels van 'tripterygium', een plant uit de Chinese geneeskunde.

Dat is nog niets vergeleken bij de Indiase arts Himanshu Bansal, die de proeven gaat uitvoeren. Bansal, een orthopeet, opereert vanuit een kleine, sjofele privékliniek ingeklemd tussen een bar en een sportschool in Rudrapur, een kleine provinciestad in de noordelijke deelstaat Uttarakhand. Bekend omdat het de deur naast de pinautomaat is, mailt desgevraagd een niet-betrokken biomedicus, die ook in Rudrapur woont. Het pand is tevens het adres van het bedrijf dat de experimenten gaat uitvoeren - en van nog zeker drie instellingen die Bansal op zijn naam heeft staan.

'Bijzonder hoogleraar'

Je hoeft niet lang te zoeken om te ontdekken dat Bansal diep in geneeskunsten zit die je in een westers ziekenhuis niet snel zult vinden. Zo beweert hij 'bijzonder hoogleraar' te zijn aan het 'C.H. Medical College', dat bij naspeuring een klein homeopathisch centrum blijkt te zijn, en doet Revita naast stamcelbehandelingen ook aan ayurveda, kleurlichttherapie, moddertherapie en 'naturopathie', een ziekteleer die ontkent dat ziekten door virussen of bacteriën worden veroorzaakt. Daarnaast biedt het 'miraculeuze stamceltherapie' aan bij zaken uiteenlopend van veroudering tot borst- en penisvergroting.

Een geval apart is Bansals cv. Tientallen fellowships, dienstverbanden en eervolle bijbaantjes staan op naam van de man die de doden tot leven wil wekken, in onder meer Londen, Glasgow, Berlijn, Würzburg, Aarhus, Praag, Osaka, Lissabon, Italië en de VS. Tot je het bij de vakgroepen in kwestie navraagt.

'Nooit van deze persoon gehoord', mailt het hoofd stamcelonderzoek Wise Young van de Rutgers University, waar Bansal een talentbeurs zegt te hebben gehad. 'Bij ons heeft hij nooit een fellowship gehad', laat afdelingshoofd Frank Madsen van de Universiteit van Aarhus weten. Ook bij Guy's Hospital in Londen is hij onbekend - en bovendien schrijft hij de instellingsnaam verkeerd, merkt een woordvoerster fijntjes op.

Informeel

Alleen aan de Universiteit van Glasgow blijkt zowaar iemand de spraakzame Indiër te kennen. 'Hij heeft me eens bezocht, om te zien hoe we bepaalde cellen maken', mailt hoogleraar cellulaire neurobiologie Susan Barnett. Maar was hij er ook 'fellow stamcelonderzoek', zoals zijn website stelt? Welnee. 'Het was een heel informeel bezoek. Hij was gewoon wat aan het rondkijken, in plaats van dat hij een fellowship volgde.'

Waar ze Himanshu Bansal wél kennen, is in een chatroom voor onder meer dwarslaesiepatiënten. Diverse patiënten beschrijven er uitgebreid hoe ze soms tienduizenden euro's aan de Indiër betaalden voor behandelingen met stamcellen die ze omschrijven als amateuristisch uitgevoerd, pijnlijk en niet werkend. De dokter behandelde onder meer dove en blinde kinderen. 'Gelukkig was mijn zoontje te jong om het zich te herinneren', schrijft een vader. 'BLIJF BIJ HEM VANDAAN', waarschuwt een ander. 'De man is een fraudeur', een derde.

Voor duizenden ponden bedrogen

'Ik ken inmiddels tien patiënten met vergelijkbare ervaringen', licht een van de klagers, een Indiaas-Britse vrouw die alleen bij haar voornaam Sheila genoemd wil worden, toe per e-mail. De meeste zijn migranten in het Verenigd Koninkrijk, die via Indiase websites van de dokter hoorden. 'Deze man heeft vele, vele mensen uit de hele wereld voor duizenden ponden bedrogen', denkt Sheila, die met medepatiënten een rechtszaak en een klaagwebsite tegen de stamceldokter zegt voor te bereiden. 'Hij is een bedrieger.'

En de feiten? In de internationale vakliteratuur heeft Bansal in totaal vijf artikelen gepubliceerd, met als magnum opus een gevalsbeschrijving hoe hij een gebroken arm van een patiënt op een vernieuwende manier zette, gepubliceerd in een Indiaas orthopedieblad.

Het werd drie keer geciteerd.

Via Skype praat Bansal aanvankelijk honderduit over het plan om de doden op te wekken. Vijftien hersendode 'patiënten' zegt hij de laatste jaren te hebben 'behandeld'; bij twee had hij succes. Daaronder ook een in de Golfstaten, waarbij hij betrokken was. 'Een prins. Maar ik mag er helaas niets over zeggen. Dit zijn mensen die een privéziekenhuis op hun landgoed hebben. Het is niet in de media geweest, niemand weet ervan. Ik kom in grote problemen als ik er meer over zeg.' Tegen de Indiase krant The Hindu blijkt hij nagenoeg hetzelfde verhaal te hebben verteld, met één cruciaal verschil: daar was de patiënt niet een prins, maar een wereldberoemde sporter.

Ongepaste vragen

Geconfronteerd met vragen over zijn cv, reageert Bansal zoals eigenlijk wel viel te verwachten: hij wordt kwaad. 'Ik hoef mijzelf of mijn prestaties niet te bewijzen. Ik vind uw vragen ongepast.' En, na aandringen: 'Ik ben diep beledigd en wil hierover niets meer met u bespreken.' Waarna Bansal inderdaad niet meer reageert op e-mails, Skype en telefoon.

Pastor leerde Bansal een paar jaar geleden kennen 'via gezamenlijke kennissen', mailt hij. En ja, hij steunt zijn Indiase onderzoeksleider. Als je maar lang genoeg zoekt op internet, worden de meeste artsen en klinieken wel ergens besmeurd, stelt hij, 'vooral als de resultaten niet naar tevredenheid van de patiënt zijn'. Bovendien wordt de term 'charlatan' veel te lichtvaardig gebruikt, vindt Pastor, 'om anderen te denigreren die alternatieve modellen proberen'.

Charlatanisme

Er volgt een betoog over farmaceutische bedrijven die medicijnen op de markt brengen terwijl ze weten dat ze maar bij een beperkt aantal patiënten werken. 'Dat lijkt veel meer op charlatanisme.'

Zo verwatert het minieme sprankje hoop dat er even leek voor de hersendoden. Wie intussen de dupe zijn, zijn waarschijnlijk de verslagen familieleden rond het bed van de plotseling uit het leven gerukte hersendoden, denkt Drost. 'Ik vind dit echt zó erg', zegt ze. 'Dat iemand valse hoop geeft aan kwetsbare, treurende mensen die hun geliefde niet willen verliezen en die daarin heel ver willen gaan.'

Oplichters

Bansal bezweert dat de behandeling gratis is - hoe dúrft u dat te vragen, ook voor de familieleden 'wordt goed gezorgd', er is zelfs een hotel voor ze geregeld met gratis eten en verzekering. 'Ik behoor tot een zeer, zeer rijke familie.' Vreemd, vindt Sheila die opmerking. 'Tegen ons zei Bansal dat hij uit de middenklasse kwam en helemaal niet rijk is.' De ervaringen die andere patiënten opdeden met het ziekenhuis naast de pinautomaat, beloven niet veel goeds. 'Achteraf had ik beter moeten weten', schrijft 'Nath1505', die de behandelkosten voor zijn zoontje zag oplopen van 1.500 naar 5.000 dollar per sessie. 'Maar ik was wanhopig.'

'Helaas bestaan er in deze wereld grote oplichters. En dit is er één van', zegt Drost. 'Deze mensen geven valse hoop voor iets dat voor iedereen moeilijk is te accepteren. Namelijk, dat we sterfelijk zijn.'

_{Op volkskrant.nl/hersendood het Skype-interview met dr. Bansal}