AnalyseDromen
Dromen we door coronamaatregelen meer en vreemder dan normaal?
De coronacrisis kan ook de nachtrust aantasten, terwijl juist nu goed slapen belangrijk is. Dromen we vreemder en vaker dan normaal?
Ze had een loszittende hoektand in haar verder tandeloze mond en zag een slang door haar berg ongewassen kleding kruipen. Voordat ze van de schrik was bekomen, hing er alweer een pitbull aan haar achterste, twittert columnist Nadia Ezzeroili. Ze is niet de enige met vreemde dromen. Ook als we overdag niet veel meer zien dan de muren van onze woning, zijn we ’s nachts getuige van de vreemdste, soms gruwelijke taferelen. Over uitpuilende ziekenhuizen, coronarazzia’s en bovenal over mensen die veel te dichtbij komen. Zorgen de coronamaatregelen ervoor dat we meer en vreemder dromen dan normaal?
Harde onderzoeksdata ontbreken, maar slaapexpert Ysbrand van der Werf vermoedt dat we onze dromen vooral wat vaker onthouden. Dat komt doordat veel mensen thuiswerken en dus minder vroeg op hoeven te staan. ‘We dromen het meest uitgebreid tijdens de REM-fase. Als we daarin licht en versnipperd slapen, onthouden we onze droom het best bij het ontwaken. Nu mensen langer kunnen uitslapen, gaan ze ’s ochtends vaker doezelen.’ Doezelend dromen en dan wakker worden is dus het recept voor smakelijke droomanekdotes.
Stresshormoon
Ook stress kan een rol spelen. Onzekerheid over het inkomen, het gevoel opgesloten te zitten in huis en angst voor besmetting kunnen zorgen voor hogere noradrenaline-waarden in het brein. Noradrenaline is een stresshormoon dat ’s nachts voor nachtmerries kan zorgen. Vooral als we vlak voor het slapen stress ervaren, bijvoorbeeld door nog even naar de doemscenario’s op tv te kijken, of ruzie te maken met een partner, is de kans daarop groter.
Hoe bizar onze dromen soms ook zijn, ze komen altijd voort uit ervaringen die we overdag meemaken. Vooral gebeurtenissen die heftige emoties opwekken en al onze aandacht opeisen, worden verwerkt tijdens de REM-slaap, zegt slaapexpert Eus van Someren van het Nederlands Herseninstituut. ‘De hersencircuits die dergelijke ervaringen opslaan, worden tijdens de REM-slaap opnieuw actief. Onze herinneringen aan de gebeurtenissen krijgen dan letterlijk een andere plek.’
Om dit uit te leggen, vergelijkt de onderzoeker de hersengebieden die deze herinneringen bevatten met een complexe wegenkaart. Daarbij zijn de hersencellen huizen, gegroepeerd in dorpen en steden die weer zijn verbonden door wegen, de zenuwuitlopers. De REM-slaap ordent de wirwar aan wegen, dorpen en steden, waardoor sommige verbindingsroutes worden verbreed tot snelweg, terwijl andere worden teruggebracht tot fietspaadjes.
Die herordening is belangrijk, omdat nare herinneringen ons anders blijven achtervolgen, legt Van Someren uit. ‘Stel, je hoort slecht nieuws. Je handen beginnen te zweten, je hart gaat sneller kloppen, je adem stokt. Je ‘koude’ kennis over dat nieuws blijft aanvankelijk verbonden aan die emotionele, fysieke gewaarwordingen. Na een nacht goed slapen herinner je je het nieuws nog steeds, maar de verbinding met de vervelende fysieke gewaarwording is zwakker.’ Je hart begint dus niet opnieuw als een dolle te kloppen.
Slechte slapers
Bij slechte slapers werkt dit mechanisme minder goed en worden emoties dus slechter verwerkt. Niet voor niets is slapeloosheid de belangrijkste risicofactor voor depressie. ‘Bij de slechtste slapers gebeurt soms zelfs het omgekeerde’, zegt Van Someren, ‘zij voelen zich nog beroerder als ze wakker worden.’
Een recent onderzoek suggereert dat slecht slapende militairen na een traumatische gebeurtenis een grotere kans hebben op een posttraumatische stressstoornis (ptss). ‘Datgene wat ze hebben meegemaakt, bijvoorbeeld de inslag van een bom, krijgt geen veiliger plek in het brein. Wanneer ze herinnerd worden aan de gebeurtenis, bijvoorbeeld door een dichtslaande deur, ervaren ze weer dezelfde vervelende fysieke gewaarwording.’ Kortom, nu goed slapen en dromen voorkomt dat eventuele traumatische herinneringen aan deze coronatijd ons later blijven achtervolgen.
Om nachtmerries te voorkomen, moeten we stress mijden en minder lang in ons bed blijven liggen. Hoe valt dat laatste te rijmen met zo goed mogelijk slapen? Goed slapen is niet hetzelfde als veel slapen, legt Van Someren uit. Juist niet zelfs. Door het ontbreken van een strak dagritme kan het aantrekkelijk zijn om te lang te slapen. Dat leidt niet alleen tot meer gedoezel en gedroom in de ochtend, het kan er ook toe leiden dat je slaapritme zo verstoord raakt, dat je slaap versnippert. Als dat uit de hand loopt, leidt dat nogal eens tot slapeloosheid. Beter is het dus om ‘slaaphygiëne’ in acht te nemen, zoals Van der Werf het noemt: hou zo veel mogelijk vaste bedtijden aan, blijf niet te lang liggen en voorkom stress.
Mensen die last hebben van nachtelijk piekeren, kunnen ’s avonds beter niet meer kijken naar het laatste coronanieuws, of zich mengen in felle Twitterdiscussies over mondkapjes. Iets leuks doen en ontspannen is dan het devies. ‘Je zou ook ‘s ochtends bij de koffie een piekerkwartiertje kunnen inlassen’, zegt Van Someren. ‘Dat lijkt tegenintuïtief, maar soms heeft het brein het blijkbaar nodig om te piekeren. Alleen is het ’s nachts slecht in creatief, probleemoplossend denken: daar is namelijk het voorste gedeelte van ons brein, de prefrontale cortex, voor nodig.’ Dat gedeelte ligt ’s nachts helaas plat, waardoor we snel emotioneel en vruchteloos in cirkeltjes gaan denken.
In een artikel over slapen in tijden van corona geven wetenschappers van de Europese vereniging voor slaaponderzoek nog meer tips. Zo schrijven ze dat we beter slapen als we overdag veel daglicht zien en de lichten ’s avonds dimmen. We slapen goed als we (positieve) sociale contacten hebben en ook een fysiek actief leven overdag komt de nachtrust ten goede.
Al te fanatieke zelfisolatie in een donker appartement zonder sociaal contact is dus vragen om problemen: een belabberd slaapritme, enge dromen, depressie en trauma’s die ons blijven achtervolgen kunnen het gevolg zijn. Elke dag een stevige wandeling maken en mensen blijven ontmoeten – al dan niet virtueel – is verstandiger.
Lezers dromen van corona
Droomt u anders tijdens de coronacrisis? En zo ja, hoe dan? De mailbox van onze Open Redactie stroomde vol droomverslagen – een enkeling stuurde zelfs een tekening in van zijn droom. Hier een kleine greep.
In de laadbak
‘Als Nederlander in Parijs droomde ik over het breken van de confinement. Ik was de straat opgegaan zonder het formulier dat hiervoor toestemming geeft (de Attestation de déplacement dérogatoire). Ik werd gearresteerd, kreeg een riem om en werd in de laadbak van een open vrachtwagen gezet en vervolgens over de Avenue de la République heen en weer geparadeerd: ‘Kijk, dit is wat er met je gebeurt als je zonder formulier de straat op gaat!’ In mijn droom was ik niet bezig met de reacties van de omstanders, maar vooral bezorgd dat iedereen in de vrachtwagen aan elkaar gebonden zat zonder afstand te houden.’
Iets mis
‘Ik droom over grote feesten met veel mensen, over vrienden die ik al een tijd niet gezien heb en die ik in mijn droom stevig omhels. Terwijl ik dan vaag besef dat daar iets mee is. Ik maak ook ruzie met mijn lief in mijn dromen, misschien hou ik me overdag toch stiekem in?’
De yogales
‘Ik volgde een yogales met zo’n 120 man in een kleine ruimte. Er bleek tijdens de les een leraar thuis te zitten met corona. Een paar minuten later was hij overleden. Na de les ging ik met mijn vriend Sander en vriendin Elizabeth een vreemd gebouw in. Het was een soort Haunted House en we moesten aanwijzingen vinden om er weer uit te komen. Het werd verbouwd en overal lag rommel, ook festivalmuntjes in de vorm van muzieknoten. Ik raapte ze op en deed ze in mijn zak. Ik was mijn vriend kwijt, belde hem en hij zei dat hij naar een verhaal moest luisteren zodat we uit het huis konden. Daarna raapte ik weer muntjes op, maar riep een stem: ‘Je wilt ons niet op mute zetten.’ Dus gooide ik de festivalmuntjes weer weg. Vervolgens zag ik mijn vriend op een bed zitten met een grote vrouwelijke pop. Ze hield zijn gezicht vast en wilde hem zoenen. Ik vroeg wat ze aan het doen waren en hij zei dat hij naar het verhaal moest luisteren. Elizabeth en ik liepen de kamer in en zagen een grote mannelijke pop zitten. Toen hoorden we een stem zeggen: ‘Je moet het vanuit een ander perspectief zien’, waarna hij ontplofte. En dit is zelfs maar een gedeelte van de droom, er gebeurde nog veel meer.’
Het cruiseschip
‘Mijn dromen spelen zich opvallend vaak af op mij onbekende, vakantie-achtige plekken. Zo droomde ik een paar dagen geleden dat ik op een cruiseschip was, wat later transformeerde naar een Afrikaanse savanne met bijbehorende beesten. Ik denk dat deze dromen te maken hebben met mijn behoefte om erop uit te gaan en nieuwe plekken te ontdekken. Met al dat thuiswerk, wandelingetjes die zich tot de eigen buurt beperken en geannuleerde vakanties uit deze behoefte zich nu in mijn dromen.’
De handschoenen
‘Ik voel naast me in bed en raak mijn man. Ik schrik, want ik heb geen handschoenen aan en er is geen plastic tussen ons. Als ik hem maar niet besmet.’ (Een verpleegkundige op een covid-19-afdeling)
De boete
‘In mijn droom werd van overheidswege de regel opgelegd dat er per huishouden maar één gezinslid corona mocht krijgen. Anders kreeg je een boete.’
Het mortuarium
‘Ik moest getest worden op corona en ging naar het ziekenhuis met mijn moeder. Daar kwam ik tussen honderden patiënten in te zitten die ook verdacht werden van het hebben van corona (totaal geen 1,5 meter afstand). Op een gegeven moment werd het zo druk dat ik in het mortuarium moest wachten op de uitslag van de test. Daar checkte ik of er zich nog levenden tussen de doden bevonden.’
De collega
‘Ik droomde dat een collega bij mijn bureau ging staan en enorm begon te hoesten en niezen. Ik kreeg haar niet weg. Wat ik ook vroeg!’
De knuffel
‘Ik droom steeds dat ik iemand ontmoet die ik ken. Ik geef een knuffel en bedenk dan dat dat niet mag. Dilemma: gelijk stoppen of doorknuffelen omdat het nu toch te laat is.’
