Doorbraak: iemands dna aflezen kan nu met behulp van een usb-stick voor nog geen 1.000 euro
Weer een nerdfantasie die werkelijkheid wordt. Britse wetenschappers zijn er voor het eerst in geslaagd het volledige dna van een mens uit te lezen door wat vloeistof in een soort usb-stick te druppelen. De techniek, die rechtstreeks afkomstig lijkt uit sciencefictionseries als Black Mirror, kost per experiment nog geen duizend euro en brengt het snel en goedkoop aflezen van iemands genetische receptenboek dichterbij dan ooit.
'In de toekomst moet je je dna-uitleesapparatuur op zakformaat voorstellen bij de huisarts en zelfs bij mensen thuis', mailt hoofdonderzoeker Nick Loman van de Universiteit van Nottingham desgevraagd. De usb-stick maakt het ook mogelijk om ziektekiemen zoals virussen, parasieten en bacteriën aan hun dna te herkennen, of misschien ooit zelfs kanker op te sporen aan de hand van dna-sporen in het bloed, denkt Loman. 'Het is best denkbaar dat veel diagnostische tests op een dag hierdoor worden vervangen.'
Ethische zorgen zijn er ook. Denk aan werkgevers, verzekeraars of liefdespartners die iemands aanleg voor bepaalde ziektes of gedragingen willen weten. 'Naarmate we de techniek gewoner gaan vinden, kunnen de grenzen van wat we normaal vinden gaan vervagen', waarschuwt directeur Melanie Peters van het Rathenau Insituut, dat onderzoek doet naar nieuwe technieken. 'Biologische informatie zit nu al steeds meer in de sfeer van apps en gadgets, zonder dat we het ons realiseren. Ik denk dat we te weinig beseffen wat we prijsgeven.'
Grote doorbraak
Lomans team maakte gebruik van een zogeheten MinION, een apparaatje dat dna-slierten analyseert door ze door een minuscuul gaatje te halen. Terwijl het dna door het poortje schiet, meet een sensor minuscule veranderingen in een elektrisch veld dat in het gaatje heerst. Veranderingen, waaruit de computer weer de afzonderlijke dna-'letters' afleest.
Tot dusver kwamen de gaatjes niet verder dan korte stukjes dna. Maar door het dna goed voor te bereiden, komt Loman nu tot slierten tot liefst 1,2 miljoen dna-letters lang, schrijft de groep in vakblad Nature Biotechnology. Door die stukken met speciale software aan elkaar te puzzelen, wisten de Britten het complete, ruim 3 miljard letters lange 'receptenboek' van een mens nagenoeg helemaal te ontwarren.
'Een grote doorbraak. Dit is werk waar iedereen al naar uitkeek: wie wordt de eerste?', vindt aan de TU Delft verbonden Thomas Abeel, die vorige zomer de dna-volgorde van gist aflas met een MinION. Ook Abeel ziet een toekomst waarin de dokter zijn patiënten, de boer zijn gewassen en de consument zijn voedsel even genetisch uitleest. 'Dna liegt niet. In aantocht is al een dna-aflezer zo groot als je pink, die je inprikt in je mobiele telefoon. Kun je bij de supermarkt kijken welke bacteriën er op de kipfilet zitten', schetst hij. 'Het idee dat je voor dna-onderzoek een groot lab nodig hebt, is voorbij.'
Privacy
Bijzonder is dat de Britten er ook in slaagden lastig leesbare stukken dna te ontwarren waarop zelfs geavanceerde laboratoriumapparatuur vastloopt. Bovendien oogstten de wetenschappers ook beetjes informatie over hoe het dna zit 'ingepakt'. Zulke informatie is cruciaal om te begrijpen hoe iemands dna precies werkt, zoals de vlekken in een kookboek aangeven welke recepten het meest worden geraadpleegd.
De Britse dna-kaart kostte in totaal zo'n 50 duizend euro, omdat men het dna-uitlezen in totaal vijftig keer uitvoerde. Aan de andere kant: dna-kaarten leveren ook geld op, weet onderzoeker Pieter van Boheemen van het Rathenau Instituut, omdat genetische informatie bijvoorbeeld van belang is voor de zoektocht naar nieuwe medicijnen. 'Je profiel is al snel duizenden euro's waard.' In Delft wijst Abeel op een privacy-kwestie: 'Als je je dna deelt, deel je ook de erfelijke informatie van je directe familie. Hoe gaan we daarmee om?'
Het is nog maar vijftien jaar geleden dat wetenschappers voor het eerst de volledige menselijke dna-volgorde uitschreven. Destijds kostte dat ruim 2 miljard euro, en duurde het dertien jaar. Overigens bevat de dna-catalogus van de mens nog steeds zo'n zevenhonderd witte vlekken, omdat sommige stukken dna slecht leesbaar of bereikbaar zijn. De nieuwe techniek wist nu al tot twaalf van die plekken door te dringen. 'En dit is nog maar het eerste experiment', zegt Loman.
Een eerdere versie van dit nieuwsbericht meldde ten onrechte dat het team vijftig stukken dna liet uitlezen. Men voerde echter vijftig experimenten uit: per experiment worden vele duizenden stukken dna uitgelezen.
