Door algoritme geschilderd portret brengt bijna vier ton op

Portretten brengen wel vaker tonnen op bij het grote veilinghuis Christie’s. Maar het schilderij van Edmond Belamy dat voor 375 duizend euro werd verkocht aan een anonieme bieder, is niet zomaar een portret. Onder het schilderij staat geen handtekening, maar een formule: minG maxD E_x[log(D(x))]+E_z[log(1-D(G(z)))].

De maker van dit schilderij is een algoritme, de handtekening een deel van de code waaruit het bestaat en Edmond Belamy is een fictief persoon. Nooit eerder ging een dergelijk kunstwerk onder de hamer bij een groot veilinghuis. Christie’s verwachtte een opbrengst tussen de zesduizend en negenduizend euro, maar het werd dus een veelvoud ervan.

Kennismaken

Achter het schilderende computerprogramma zit het Franse drietal Obvious, dat mensen via kunst wil laten kennismaken met kunstmatige intelligentie. De drie lieten een programma vijftienduizend historische portretten
analyseren, om daarmee nieuwe beelden te maken, waaronder dit schilderij.

‘Nou, dan ga ik ook kunst maken!’, reageert Cees Snoek, hoogleraar intelligente sensorische informatiesystemen aan de Universiteit van Amsterdam. Het gebruikte algoritme is niet bijzonder geavanceerd, benadrukt hij. ‘De innovatie zit hier niet in de technologie, maar in het framen van deze technologie als kunst. En dat hebben ze goed aangepakt.’

Kunstmatige intelligentie mengt zich steeds vaker in ‘creatieve’ uitingen. Kunstmatige intelligentie bracht al een ‘nieuwe Rembrandt‘ en composities in de stijl van The Beatles en Bach voort. Deze week werd bekend dat door kunstmatige intelligentie bedachte parfums vanaf 2019 in Braziliaanse winkels liggen – al moest een parfumeur het recept nog wel verfijnen.

In al deze gevallen hebben de computerprogramma’s voorbeelden nodig. Dat is ook de kanttekening die kunsthistoricus en galeriehouder Willem Baars plaatst bij de claim dat kunstmatige intelligentie kunst maakt: menselijke input blijft nodig.

Unieke, geniale mens

Maar het feit dat kunstmatige intelligentie gebruikt wordt om kunst te maken, gaan we vaker zien, denkt Baars. ‘Kunst en technologie hebben een lange geschiedenis. Veertig jaar geleden was kunstenaar Peter Struycken al met algoritmes bezig’, zegt hij. ‘Alleen zijn we nu zoveel verder, dat algoritmes zelf dingen kunnen bedenken.’ We zullen eraan wennen dat kunstenaars hier steeds vaker gebruik van maken, schat hij in, waarbij hoge prijzen voor de resultaten ‘over vijf jaar geen nieuws meer zijn’. (Al zal in het geval van dit portret de prijs flink zijn opgestuwd doordat het een eerste keer is.)

En dat roept volgens Baars interessante vragen op. ‘We zitten nog steeds met het romantische idee van de de unieke, geniale mens. Kunstmatige intelligentie stelt dat ter discussie. Bij die discussie gaat dit soort kunst zeker een rol spelen.’

Controverse is er ook. Obvious maakte gebruik van een algoritme dat de 19-jarige Amerikaanse programmeur Robbie Barrat bouwde en openbaar maakte. Hij vindt dat de Fransen geld verdienen aan zijn werk, laat hij via Twitter weten. Het Obvious-collectief bedankte Barrat na de veiling voor zijn ‘grote invloed’.

Hoeveel van Barrats werk exact is overgenomen blijft onduidelijk, omdat Obvious de code en data niet vrijgeeft. Terwijl dat volgens Cees Snoek wel gebruikelijk is in zijn discipline. ‘Als de kunstwereld kunstmatige intelligentie inzet, moet ze ook onze mores accepteren.’

Willem Baars vindt de controverse vermakelijk ironisch. ‘Er wordt geruzied over erkenning. Meer old school kan het toch niet worden?’