Deze wereldreiziger doet Nederland drie weken te vroeg aan – en dat is goed nieuws

Even voorstellen: Yellow Green, de kanoet van de toekomst, aangenaam. Onderzoekers van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) voorzagen de wadvogel in juli vorig jaar op het Siberische schiereiland Tajmyr van gele en groene kleurringen, vandaar zijn naam. Vorige week was hij de eerste kanoet die dit voorjaar is teruggekeerd naar het wad bij Texel. Voor deze soort een broodnodige aanpassing, wil hij de klimaatverandering overleven.

Dat lijkt te lukken: afgelopen november was Yellow Green ook al een van de eerste kanoeten die werden waargenomen in Mauritanië. Vermoedelijk zat hij al sinds september in West-Afrika. Op hun trekroute tussen broedgebied Siberië en Afrikaanse overwinteringsgebieden als Mauritanië is het voedselrijke Nederlandse Waddengebied een essentiële tussenstop.

De kanoet heeft te lijden onder de opwarming van de aarde, die noodzaakt de vogels eerder te arriveren in hun Siberische broedgebied. Door de sneller ontdooiende bodem daar – drie weken eerder ten opzichte van dertig jaar geleden – vindt ook de piek in insecten vroeger plaats, waardoor kuikens die later worden geboren kunnen verhongeren.

Hun laatste redding ter plekke is dat ze hoger in het gebergte broeden, maar met een verdere temperatuurstijging is dat een lapmiddel. Volgens onderzoeksleider Jan van Gils van het NIOZ toont Yellow Green aan dat vogels overleven die in staat zijn hun kalender aan te passen.

Zelf was Van Gils ook verrast: ‘Wij hadden deze vogel pas half mei terug verwacht. We zouden in april kanoeten gaan zenderen in Mauritanië, maar door het coronavirus ging dat niet door. Nu is deze dus drie weken te vroeg, een goede voorbode.’ Over enkele weken hoopt Van Gils alsnog kanoeten te kunnen zenderen in Duitsland. ‘Dan krijgen we elke dag gps-gegevens toegestuurd en zijn we nog veel beter in staat de vogels te volgen.’

De grote vraag is hoe de kanoet in staat is zijn kalender te vervroegen. Volgens Van Gils is hij niet in staat het weer van duizenden kilometers verderop te voorspellen, dus moet er iets anders aan de hand zijn. Selectie door geluk, vermoedt Van Gils: ‘Vogelstudies wijzen uit dat zo’n aanpassing over generaties gaat. Niet genetisch, maar louter door praktische omstandigheden. Een individuele vogel zet zijn eerste trekdatum in zijn ‘agenda’. Volgend jaar vertrekt hij op ongeveer dezelfde datum. Als de ouders geluk hebben en door toeval in het broedgebied de beste omstandigheden aantreffen, kunnen ze eerder beginnen met broeden en zullen hun jongen ook eerder vertrekken. Die datum zetten ze vast in hun kalender, waardoor routine ontstaat. De vogels die dit doen zullen overleven’, denkt Van Gils.

Wordt een kanoet relatief vroeg geboren, dan groeit zijn snavel lang genoeg om bij diepere schelpen te kunnen, sneller op te vetten en daardoor eerder te vertrekken. Latere kuikens zijn daarvoor te klein en moeten het met het minder voedzame zeegras doen. Zij krijgen later nageslacht, waardoor ze ook kleiner blijven.

Van Gils en zijn medewerkers, die in Mauritanië zo’n 3.500 kanoeten hebben geringd, hopen hun geluksvogel komende zomer voor de vierde keer te treffen, en dan weer op het Tajmyr-schiereiland. Mocht reizen weer zijn toegestaan, dan kan het niet missen: de vogel is te herkennen aan de combinatie van kleurringen ‘geel-groen en geel-groen’ en draagt een gele ‘vlag’ boven de knie van de rechterpoot. Oftewel: Yellow Green, recordkanoet.