Debat over nieuw systeem orgaandonatie blijft een potje koorddansen voor Pia Dijkstra

Het debat over een nieuw systeem voor orgaandonatie blijft een potje koorddansen. Vooral voor Pia Dijkstra (D66), de indiener van het gevoelige initiatiefwetsvoorstel. Ze moet met een aanvullende brief de senaat alsnog zien te overtuigen. De stemming is ten minste een week uitgesteld.

Koorddansen vergt koelbloedigheid en concentratie. Eén misstap en het is gedaan. Dijkstra probeerde dinsdag in het eerste deel van het debat over haar initiatiefwetsvoorstel zo veel mogelijk het midden te zoeken, de verschillen met de huidige praktijk te minimaliseren om daarmee twijfelaars in haar 'kamp' te lokken.

Sluitstuk

Dijkstra oogde daarbij gespannen. Zij is jaren bezig geweest met het wetsvoorstel, dat inmiddels tot D66-juweel is bevorderd. Het is in haar ogen het sluitstuk van het Masterplan Orgaandonatie uit 2009. Daarin zijn maatregelen voorgesteld om het aantal donaties te vergroten. Die zijn inmiddels ingevoerd. Denk aan getrainde artsen om bij het sterfbed donatie bespreekbaar te maken. Aan het sluitstuk, nieuwe wetgeving, heeft geen kabinet zich gewaagd. Daarom heeft Dijkstra een initiatiefwet ingediend. Als ze die na de Tweede Kamer ook door de Eerste Kamer loodst, is haar faam als parlementariër definitief gevestigd.

Dijkstra had zich zo goed voorbereid dat de kloof in kennis van zaken soms ontregelend werkte en tot irritatie leidde. Bijvoorbeeld toen woordvoerder van de CDA-fractie Maria Martens vroeg naar maatregelen die kunnen worden genomen om het aantal orgaandonaties te verhogen. Dat zijn soms maatregelen die in het Masterplan stonden en inmiddels zijn ingevoerd. Martens leek dat niet te weten, voor Dijkstra is dat basiskennis van de praktijk.

Nabestaanden

De fractiewoordvoerders plaatsten dinsdag kanttekeningen bij het voorstel en stelden een reeks vragen aan Dijkstra. Zij deed haar uiterste best het verschil tussen de bestaande wet en haar voorstel zo klein mogelijk voor te stellen. Vooral als het gaat om de rol van nabestaanden als er geen keuze is gemaakt, of als de overledene een voor de nabestaanden verrassende keuze heeft gemaakt. Nu is de stem van nabestaanden doorslaggevend, waarbij volgens VVD-woordvoerder Frank de Grave de 'laatste wilsbeschikking' om donor te zijn soms zelfs wordt genegeerd om nabestaanden tegemoet te komen.

De stem van nabestaanden blijft groot, bezwoer Dijkstra bij herhaling, zeker als er geen keuze is gemaakt en er 'geen bezwaar' in het donorregister staat. Protocollen van ziekenhuizen over de omgang met nabestaanden speelden een grote rol in het debat. Die zijn volgens CDA-woordvoerder Maria Martens jaarlijks te wijzigen en bieden dus geen garantie. Dijkstra opperde een 'veldnorm' die nationaal door alle betrokkenen wordt vastgesteld.

Garantie

De breuk tussen de huidige en mogelijke nieuwe praktijk zal minimaal zijn, is dus Dijkstra's boodschap. Maar natuurlijk hoopt ze dat de praktijk evolueert, zoals dat ook bij bijvoorbeeld euthanasie is gebeurd. Orgaandonatie moet normaal worden, en bespreekbaar in gezinnen. De discussie over haar wetsvoorstel is daarvan een voorbode.

Ook Martens (CDA) probeerde de breuk met de bestaande praktijk te verkleinen. Zij zit met een gespleten fractie. Een aantal van de twaalf CDA'ers schijnt te neigen tot een voorstem. Bij Martens lijkt haar opstelling ingegeven om straks te kunnen concluderen dat de nieuwe wet weinig nieuws is. Waarom zou je dan veel onrust veroorzaken en kosten maken voor voorlichting? Zij maakte een groot punt van voorlichting aan laaggeletterden en verstandelijk beperkten die zelf geen afgewogen keuze kunnen maken. Kan Dijkstra garanderen dat iedereen afdoende voorlichting krijgt?

Dijkstra dacht gevat te antwoorden met de opmerking: 'Garanties geef je op stofzuigers.' Dat viel verkeerd in het debat, dat verder een gedragen toon had.

Vrije kwestie

VVD-woordvoerder Frank de Grave was heel open over de verdeelde stemming in zijn fractie en probeerde een brug te slaan. Hij wees erop dat het hele debat en Dijkstra's uitleg bij de wetgeving horen, als het voorstel wordt aangenomen. Dat was Martens niet genoeg. Zij vroeg samen met de PvdA een brief met uitleg van Dijkstra. Die brief moet er voor het weekend zijn, waarna het debat komende dinsdag wordt afgerond. Op 13 februari kan dan worden gestemd. Verder uitstel is ook nog een optie, want op die datum viert het zuiden carnaval.

Het voorstel haalde met 75 tegen 74 stemmen nipt een meerderheid in de Tweede Kamer. De afwezige was een potentiële tegenstemmer die niet op tijd bij de stemming was. Als de stemmen gestaakt hadden, was het voorstel verworpen. Nu ligt het voorstel bij de Eerste Kamer.

De uitkomst van dat debat wordt nog spannend, omdat niet partijopvattingen leidend zijn maar, net als in de Tweede Kamer, individuele keuzen. Het is, zoals meestal bij medisch-ethische vraagstukken, een 'vrije kwestie'. Dat geldt vooral voor CDA, VVD, PvdA, GroenLinks. Samen met de steun van D66 en SP, die vastligt, is een meerderheid denkbaar. De drie stemmen van 50Plus en de Onafhankelijke Senaatsfractie (de provinciale partijen) kan Dijkstra ook nog voor zich proberen te winnen. De tegenstem van PVV, SGP, Partij voor de Dieren en ChristenUnie ligt vast.

Zo worstelt de Eerste Kamer met de donorwet
Wordt iedereen na overlijden orgaandonor, tenzij er bezwaar is gemaakt, zoals in het wetsvoorstel van Pia Dijkstra (D66) staat? De Eerste Kamer worstelde er dinsdag de hele dag mee. De argumenten voor en tegen. (+)

'Donorwet lost orgaantekort niet op.' Wat vinden voor- en tegenstanders van de nieuwe wet?
D66-Kamerlid Pia Dijkstra verdedigde de nieuwe donorwet in de senaat. Voorstanders hopen op een volmondig 'ja' van de Eerste Kamer. Tegenstanders blijven kritisch.

Orgaandonatie op de schop
Nog ietwat overrompeld en beduusd is Pia Dijkstra kort na de stemming over haar initiatiefwetsvoorstel over orgaandonatie. 'Het was spannend tot de laatste stem.' Lees het interview met Pia Dijkstra hier. (+)

Pia Dijkstra is ideaal voor de medisch-ethische kwesties die ze namens D66 op de agenda zet
Ariejan Korteweg is bij de lancering van een minidocumentaire waarin Dijkstra in gesprek ging met (ex-)patiënten in Rotterdam: 'Het zaaltje leek gevuld met doodgewone mensen. Zodra het gesprek op gang kwam, bleek dat anders te liggen. De een had een nier afgestaan aan zijn zoon, een ander had een nieuwe long gekregen, een derde wachtte op een hart.' Lees de column van Ariejan Kortweg hier. (+)

Geen fractiediscipline of coalitiedwang: álle Eerste Kamerleden moeten zelf over de de donorwet stemmen
Alles is anders op het Binnenhof vandaag, waar de Eerste Kamer dan toch eindelijk debatteert over de nieuwe Wet op de orgaandonatie. Fractiediscipline geldt niet, coalitiedwang al helemaal niet: alle Eerste Kamerleden moeten naar eigen inzicht en geweten beslissen: wordt het ja, tenzij of nee, tenzij? De uitkomst is volstrekt ongewis.

Orgaandonatie in cijfers
Wij vroegen ons af: hoe hard zijn nieuwe donoren nodig? Bekijk het in deze infographic.